Już wkrótce, na początku października, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu zaprezentuje porywającą powieść historyczną, której akcja rozgrywa się w XVI stuleciu, w realiach Rzeczypospolitej ostatnich Jagiellonów. Już dziś przeczytaj fragment książki Teodora Jeske-Choińskiego “O mitrę hospodarską”!
Jeske-Choiński był pisarzem, który jako pierwszy w literaturze Polskiej postawił tezę, że gmach cywilizacji europejskiej opiera się na czterech filarach: filozofii greckiej, prawie rzymskim, religii chrześcijańskiej i germańskiej instytucji królestwa. Rozważając zagadnienie upadku cesarstwa rzymskiego odrzucał pogląd w rodzaju „Rzym skończył się”.
Będąc miłośnikiem antyku, bronił opinii, że wraz z upadkiem pogańskiego Rzymu wypełniło się jego prawdziwe przeznaczenie, polegające na przechowaniu dawnego ładu trwałych grecko-rzymskich fundamentów, mających posłużyć następcom – nowym Rzymianom – do wzniesienia gmachu Europejskiej Cywilizacji Chrześcijańskiej.
Powieścią, która przyniosła Jeske-Choińskiemu międzynarodową sławę, była Tiara i korona (1900). To dwutomowe dzieło odtwarzało dzieje konfliktu, jaki w XI w. podzielił średniowieczną Europę: Papiestwa, reprezentowanego przez Grzegorza VII i Cesarstwa Henryka IV. Na stronach tej powieści uwidacznia się postawa autora, który dążył do obiektywnej i bezstronnej oceny obu stron.
Wiele uwagi w swojej twórczości poświęcił on także innemu tragicznemu wydarzeniu z historii europejskiej – rewolucji francuskiej. Odzwierciedleniem jego historiozoficznych poglądów na ten temat była trylogia: Błyskawice (1907), Jakobini (1909) i Terror (1911), w której obnażał rozkład moralny ówczesnego społeczeństwa francuskiego i ohydę rewolucji.
Została ona poprzedzona znakomitym studium o charakterze popularnonaukowym, zatytułowanym Psychologia Rewolucji Francuskiej (1906). Autor głosił w nim pogląd o konstruktywnym wymiarze konserwatyzmu i potępiał jednocześnie wszelkie formy radykalizmu politycznego.
Jeske-Choiński nie ignorował w swej twórczości tematyki polskiej. Dowodem tego były powieści o tematyce współczesnej autorowi: “Trzeźwi” (1885), “Narwańcy” (1888), oraz historyczne: “Po złote runo” (1892), “O mitrę hospodarską” (1904).
Pisząc swe powieści, które, czego nie ukrywał, były wymierzone ideowo przeciw dominującym modom współczesnego świata (były one tłumaczone na wiele języków obcych i cieszyły się dużą poczytnością), podkreślając starą prawdę, że jeżeli życie społeczne przestaje opierać się o trwałe zasady moralne, to także prawo przestanie być przestrzegane, co w konsekwencji spowoduje upadek państwa.
Przesłaniem powieści Jeske-Choińskiego była pochwała prawdziwego, zdrowego ducha Europy, przejawiająca się w podejmowanej tematyce, dotyczącej najważniejszych wydarzeń w dziejach cywilizacji: zwycięstwa chrześcijaństwa w starożytnym Rzymie, średniowiecznego konfliktu między Papiestwem a Cesarstwem, czy upadku porządku starej Europy spowodowanego przez rewolucję francuską.
Dorobek literacki Jeske-Choińskiego został przez XX w. krytyków literatury skazany na zapomnienie, ponieważ przeciwstawiał się on uznanym powszechnie trendom „postępowym” i współczesnemu mu modernistycznemu klimatowi końca wieku. Cały swój pisarski kunszt i zdolności poświęcił on w obronie tradycyjnych wartości, w których umiłowaniu był wychowany i którym pozostał wierny przez całe życie.
Krytykował modernistyczną wizję nowego człowieka wyzutego z moralności i zobowiązań społecznych, odwracającego się od dziedzictwa kulturowego, religii i tradycji. Przemiany związane z epokami pozytywizmu i następującego po nim modernizmu chętnie porównywał do czasów upadku starożytnego Imperium Rzymskiego. Poglądy te znalazły odzwierciedlenie w studiach: Na schyłku wieku (1894), Rozkład w życiu i literaturze (1895) oraz Dekadentyzm (1905).
Jako głęboko wierzący katolik, zwalczał przejawy dekadencji w życiu społecznym i obyczajowym, występował też stanowczo przeciwko rozwijającemu się ruchowi socjalistycznemu, czego wyrazem był m.in. pamflet utrzymany w konwencji antyutopii Po czerwonym zwycięstwie. Jako uznany krytyk i pisarz miał duże możliwości oddziaływania i jego głos był donośny.
Postawa Jeske-Choińskiego przysporzyła mu rzesze wrogów. Jego przeciwnicy obdarzali go inwektywami, z których „rzecznik klerykalizmu” i „herold obskurantyzmu” należały do najłagodniejszych. Pisarz dodatkowo naraził się krytyce, gdyż nie przestrzegał panujących w ówczesnej literaturze charakterystycznych dla niej standardów, bez kompleksów tworzył nie tylko dla polskich czytelników, lecz także dla obcych.
Wiele lat później, w rządzonej przez komunistów Polsce jego pisarstwo również nie było dobrze widziane, a rozpowszechnione wówczas negatywne i z gruntu fałszywe sądy o nim ugruntowały się na tyle mocno, że mimo upadku systemu z powodzeniem funkcjonują dalej w niepodległej III Rzeczypospolitej.
Jeske-Choiński pozostaje nadal pisarzem w Polsce niemal zapomnianym, mimo iż co jakiś czas któreś z jego dzieł jest publikowane. W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą.
Książkę możesz kupić tutaj.