Odkąd wyczerpał się nakład książki Poszukiwanie niczego. Życie św. Jana od Krzyża (1), wiele osób, w tym uczeni karmelici, zakonnicy i ludzie świeccy pytali mnie czy zostanie ona wznowiona. Pomimo tych zachęt, wydawało się to w tamtym czasie niemożliwe. Jednak, gdy prowadziłem kurs o św. Janie od Krzyża w Saint Michael’s College w Vermont, taka możliwość pojawiła się. Tym razem siostra Madonna Ratliff ze Zgromadzenia Córek św. Pawła z Bostonu zapytała czy rozważyłbym publikację poprawionej i zaktualizowanej wersji książki. Po rozmowie z kilkoma osobami, które zdecydowanie doradzały mi tak zrobić, skontaktowałem się z siostrą Ratliff i przystałem na jej propozycję. Ta książka jest efektem tej decyzji.
Gdy ponad trzydzieści lat temu, rozpoczynałem studia nad pracami św. Jana od Krzyża, zaniepokoiła mnie większość poświęconych mu biografii. Byłem pod wrażeniem części biograficznej w klasycznej pracy Jeana Baruziego Saint Jean de la Croix et le probléme de l’expérience mystique (2), jednak inne prace utrzymane w tym duchu nie sięgnęły tego poziomu. Nawet naukowe prace Crisogono de Jesús i Bruna de Jésus-Marie (3), tak jak bardziej popularne biografie publikowane w dziewiętnastym i na początku dwudziestego wieku, nie uchwyciły człowieczeństwa św. Jana od Krzyża. Choć autorzy ci pracowali z manuskryptami dotyczącymi jego kanonizacji i byli wierni przekazom ówczesnych świadków, kontynuowali tradycję hagiografii. W praktyce stworzyli obraz Świętego zgodny z ich pojmowaniem świętości, co jest zrozumiałe.
Każdy wiek tworzy obraz postaci, który odpowiada jego czasom i światopoglądowi. Jest to tym bardziej prawdziwe w odniesieniu do tych niezwykłych wyznawców chrześcijaństwa, których nazywamy świętymi. Tym sposobem biografowie św. Jana sportretowali posępną i mroczną osobowość człowieka, skłaniającego się ku ucieczce z tego świata i wejściu do następnego. Ich Jan od Krzyża był wzorem cnoty i siły. Według nich, cuda i niebiescy opiekunowie zawsze chronili go od zła. Autorzy ci wydają się rywalizować ze sobą w ukazywaniu okropnych praktyk, którym rzekomo, w imię ascezy i mistycyzmu, oddawał się św. Jan od Krzyża. W efekcie otrzymujemy portret kogoś, kto wydaje się być niemal nieludzki. Ukazany przez nich św. Jan nie jest człowiekiem, którego ktokolwiek z naszego stulecia mógłby naśladować, autorzy ci nie wzbudzają w czytelniku pragnienia, by go naśladować. Mimo to, nawet ci autorzy i świadkowie, na których relacjach się opierają nie są w stanie wykluczyć pewnych ludzkich cech św. Jana od Krzyża: jego poczucia humoru, miłości do rodziny, głębokiego umiłowania piękna, troski o bliźnich i umiłowania zachwycających rzeczy. Przez współczesnych i większość biografów cechy te nie były przymiotami Świętego. W związku z tym te wartości zostały raczej zapomniane lub ukryte, zagubione w tym, co ludzie z szesnastowiecznej Hiszpanii postrzegali jako życie prawdziwego świętego.
Moim zdaniem biografowie ci nie odkrywają prawdziwego św. Jana od Krzyża, człowieka, którego poznałem czytając jego Pieśń duchową i Żywy płomień miłości. Właściwie nie ukazują autora zmysłowych, wielbiących świat romanc O stworzeniu świata. Nie pomogli mi zrozumieć jego rad dla zakonników, dotyczących rozłąki, albo przeniknąć znaczenia jego Drogi na Górę Karmel lub Nocy Ciemnej. Po przeczytaniu tych prac i biografii pytałem siebie: „Czy św. Jan był tak pełen sprzeczności? Czy mamy przyznać, że jego życie i jego prace tak do siebie nie przystają, że zawsze powinny być rozdzielone?”. Coś nie pozwalało mi odpowiedzieć twierdząco na te pytania.
Im dłużej czytałem jego prace, tym bardziej byłem przekonany, że mówią o zupełnie innym człowieku niż ten, o którym czytałem w biografiach. Zdecydowałem, że trzeba zmienić tę sytuację. Postanowiłem jeszcze raz zbadać jego życiorys. Pojechałem do Rzymu, by pracować w Tajnych Archiwach Watykanu, w których znajdują się dokumenty dotyczące kanonizacji i beatyfikacji, nieocenione źródła informacji dla biografa św. Jana od Krzyża. W tym mieście mogłem także pracować w bibliotece Teresianum, która zawiera najwcześniejsze biografie św. Jana. Wielką pomocą służyli mi ojciec Eulogio Pacho OCD i grupa karmelitów bosych, badaczy i naukowców. Zostałem przedstawiony karmelitom trzewiczkowym, którzy także pozwolili mi korzystać z ich zasobów bibliotecznych. Następnie wyruszyłem w podróż po Hiszpanii, widziałem miejsca, w których żył św. Jan od Krzyża. Tam badałem wczesne dokumenty, które można znaleźć w klasztorze karmelitów bosych w Ubedzie, gdzie zmarł św. Jan, i w Bibliotece Narodowej w Madrycie, której personel chętnie mi pomagał.
Powoli zaczęła się wyłaniać nowa postać: mężczyzna, człowiek, który zakochał się w Bogu obecnym w świecie. Odkryłem człowieka, który faktycznie był święty, ale nie dlatego, że uciekł od świata. Znalazłem człowieka, który odkrył, że świętość oznacza poszukiwanie i znalezienie Boga w tym świecie w zmiennych kolejach losu. Oto człowiek, dla którego wcielenie Słowa Bożego w Jezusie oznaczało uświęcenie świata i jego historii. Według św. Jana Bóg wypowiadał się w czasie, w życiu, w świecie.
W tej książce próbowałem zaprezentować tego człowieka, brata Juana de la Cruz (1542–1591), takim jak udało mi się go poznać. Jest to książka dla każdego, kto chce poznać go jako człowieka, który poprzez swoje życie i w nim, stał się świętym. Ta książka ma pomóc tym, którzy chcieliby przeczytać jego pisma i lepiej je zrozumieć, by były ich przewodnikami w podróży ku jedności z Bogiem i pełnemu ludzkiemu życiu.
Moimi źródłami były najwcześniejsze manuskrypty opisujące to, co świadkowie mówili o św. Janie, oraz pierwsze biografie i pisma św. Jana. Szczególnie uważnie zbadałem świadectwa tych, którzy bądź znali św. Jana osobiście, bądź żyli z nim. Dialogi znajdujące się tutaj skonstruowałem na podstawie materiału odnalezionego w tych manuskryptach. Bezpośrednie cytaty zostały opatrzone przypisami. W ostatniej części książki Św. Jan od Krzyża: Człowiek i mistyk, daję czytelnikowi tej nowej edycji pewne rady dotyczące czytania tekstów św. Jana od Krzyża oraz rozdział zawierający krótkie wprowadzenie do każdej z jego prac i wybór tych tekstów. Ponadto dołączyłem aktualną bibliografię, która zawiera główne biografie św. Jana od Krzyża, listę aktualnych angielskich przekładów jego tekstów, oraz niektóre prace w języku angielskim, które pomogą docenić św. Jana i jego naukę. Mam nadzieję, że ta nowa biografia pomoże czytelnikom odnaleźć nowe i głębsze znaczenia w pracach św. Jana, że odczytają na nowo jego życie. Ponadto czytelnicy mogą teraz osobiście zgłębić głęboką mistyczną jedność, którą według św. Jana od Krzyża Bóg umożliwia każdemu, kto poszukuje Miłości.
Wiele osób przyczyniło się do powstania tej wersji książki. Oczywiście pierwszą osobą, której muszę złożyć podziękowania jest siostra Madonna Ratliff FSP; odnalazła mnie i zasiała myśl o tej publikacji w mojej głowie. Podziękowania należą się także siostrze Lindzie Salvatore FSP – mojemu wydawcy, za jej sugestie i drobiazgową recenzję książki jestem jej niezmiernie wdzięczny. Jest także wiele innych osób, które odegrały bardzo istotną rolę w powstaniu tej książki. Między innymi zmarły dr Kenneth Russell z Ottawy, który bardzo pomógł mi w pracy z oryginalnymi tekstami. Pomagały mi też karmelitanki z klasztorów na Filipinach i w Stanach Zjednoczonych, które zaprosiły mnie bym podzielił się z nimi moimi przemyśleniami dotyczącymi św. Jana od Krzyża. Upewniły mnie w moich poglądach oraz wskazały nowe drogi. Wielu studentów uczestniczących w moich kursach i warsztatach dotyczących św. Jana od Krzyża odegrało swoją rolę w głębszym zrozumieniu św. Jana. Chciałbym także podziękować Marilyn Palermo TOCarm., której zainteresowanie moją pracą i zachęty stanowiły wkład w powstanie tej książki.
Richard P. Hardy
(1) Richard P. Hardy, Search for Nothing: The Life of John of the Cross, Nowy Jork 1982, [wyd. polskie: Richard P. Hardy, Poszukiwanie Niczego: życie św. Jana od Krzyża, 1992].
(2) Jean Baruzi, Saint Jean de la Croix et le probléme de l’expérience mystique, Paryż 1924.
(3) Crisogono de Jesús OCD, Vida y Obras de San Juan de la Cruz, Madryt 1964. Biografia ta jest świetnie napisana i bardzo dobrze opisuje postać św. Jana od Krzyża. Jednak autor nie zawsze wybiera najbardziej wiarygodne świadectwa i dokumenty, na których opiera swoją opowieść. Inną ważną biografią jest praca o. Bruno de Jésus-Marie, Saint Jean de la Croix, Brugia 1961. Jeszcze lepsza jest praca opracowana przez grupę naukowców pod red. Federico Ruiza, God Speaks in the Night: The Life, Times, and Teaching of St. John of the Cross [przeł. na angielski K. Kavanaugh], Waszyngton 1991, [wyd. polskie: Federico Ruiz OCD, Bóg mówi pośród nocy. Święty Jan od Krzyża. Życie-nauka-czasy, Kraków 1991]. Jest to niewątpliwie bardzo rzetelne źródło informacji o życiu i pracy Jana od Krzyża.
Powyższy tekst jest fragmentem książki Richarda P. Hardy’ego Św. Jan od Krzyża. Człowiek i mistyk.