“Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu” E. Gilsona

Wznowienie klasycznego już opracowania francuskiego tomisty, E. Gilsona ma istotne znaczenie wśród wielu publikacji filozoficznych ostatniego roku. Gilson był jednym z najwybitniejszych znawców scholastycznej filozofii realistycznej w mijającym stuleciu. Jako metafizyk podkreślał egzystencjalny aspekt bytu, a więc przekonanie o szczególnej roli istnienia w konstytuowaniu poszczególnych bytów. Istnienie to – jako podstawowy warunek umożliwiający realność i wielość bytów stworzonych – wywodzi się od Boga stworzyciela świata wskazując zarówno na przygodność (niekonieczność) poszczególnych substancji stworzonych, jak również na hierarchię rzeczywistości, której zwieńczeniem i ostateczną racją jest Bóg będący czystym istnieniem.

Rozważania egzystencjalne współczesnego tomizmu nie mają wiele wspólnego (poza nazwą) z subiektywistyczną filozofią egzystencjalną, która głosi zasadniczą wolność człowieka pozbawionego wyraźnych „drogowskazów” w kształtowaniu swej własnej egzystencji. Wielu egzystencjalistów współczesnych (np. Sartre czy, Heidegger) rozważało człowieka bez Boga, osamotnionego w świecie ateistę, żyjącego bez obiektywnych norm moralnych, poznawczych i oczywiście religijnych. Natomiast tomizm rozważa świat i człowieka w obiektywnym świecie stworzonym przez Boga, w ramach porządku i hierarchii, człowieka który winien podporządkować się obiektywnym normom moralnym.

Gilson zabierał głos także w bieżących sporach filozoficznych i teologicznych, protestował m. in. przeciwko błędnym przekładom katolickiego credo na język francuski w ramach Nowej Mszy. Jednym z najbliższych przyjaciół E. Gilsona był polski tomista Stefan Swieżawski, który jednak w chwili obecnej coraz mocniej popiera neo-modernizm i reformy katolicyzmu, sprzeczne w swych założeniach z wieczystą filozofią tak jasno ujętą przez św. Tomasza z Akwinu.

Książka Tomizm. Wprowadzenie do filozofii św. Tomasza z Akwinu jest syntetycznym wykładem najważniejszych zagadnień ogromnego systemu Akwinaty. Autor przedstawia najpierw problematykę objawienia Bożego i jego znaczenie w filozofii, a następnie przechodzi do prezentacji Boga, jego istnienia, poznania Boga przez człowieka, aby rozważyć również naturę stworzoną i jej hierarchiczny porządek (aniołowie, człowiek, świat). Część trzecia dotyczy kwestii etycznych w systemie św. Tomasza. Całość uzupełniona jest przez krótką biografię wielkiego dominikanina i przegląd literatury naukowej.

Czytelnik ma znów niepowtarzalną okazję aby zapoznać się z jasnym i kompetentnym przedstawieniem prawdziwej filozofii i teologii, która do niedawna była w Kościele oficjalnie traktowana jako najodpowiedniejszy sposób uprawienia refleksji człowieka nad Bogiem i światem. Odchodzenie od tomizmu w Kościele posoborowym w wyraźnym sposób owocuje kryzysem i sprzyja szerzeniu się zamieszania oraz różnych herezji. Jest to jeszcze jeden argument na rzecz tezy, że tomizm (co do metody, nastawienia i założeń) jest rzeczywiście najdoskonalszym osiągnięciem filozofii w Europie Zachodniej, szczytowym osiągnięciem myśli ludzkiej. Powstanie filozofii tomistycznej stało się możliwe dzięki wybitnemu rozumowi dominikańskiego zakonnika żyjącego w XIII stuleciu, w złotym wieku scholastyki. Św. Tomasz jako intelektualista potrafił twórczo wykorzystać wszystkie wartości intelektualne swej epoki.

W przeciwieństwie do XVIII-to wiecznego fałszywego oświecenia, które przebiegało pod hasłami deizmu, masonerii, aż wreszcie doprowadziło do antykatolickiej rewolucji we Francji, wiek XIII można nazwać epoką autentycznego katolickiego oświecenia, czasem rozwoju nauk i postępu cywilizacyjnego. Stolicą chrześcijańskiego świata był w tej epoce zarazem Rzym jak również Paryż, gdzie znajdował się najważniejszy uniwersytet zwany później Sorboną, a jednym z wykładowców tej szkoły wyższej był właśnie św. Tomasz z Akwinu, Włoch z pochodzenia, dominikanin i Europejczyk (w prawdziwym sensie) jako współtwórca łacińskiej i katolickiej kultury europejskiej Christianitas. Akwinata jest twórcą filozofii, która wyraża możliwości rozumu ludzkiego oświeconego wiarą i wspartego łaską. Filozofia ta pozostaje trwałym dziedzictwem katolickiego świata.

Adam Małaszewski