Rozdział trzeci. Ujarzmienie stali

Wkrótce don Bosko miał dobrze poznać miasto ze swoich snów, na którego ulicach młodzi bezdomni i włóczędzy odnaleźli szkołę występków i przemocy. Parafia Murialdo potrzebowała proboszcza i zwróciła się do niego z zaproszeniem. Wikariusz kapitulny Castelnuovo, jego stary przyjaciel, błagał go by został wikarym. Jan Bosko znów skonsultował się ze świątobliwym don Cafasso, rektorem Instytutu Teologii Moralnej w seminarium duchownym w Turynie.

– Wracaj i ukończ formację do kapłaństwa – brzmiała jego rada.

Instytut stworzono by młodzi księża mogli pobierać praktyki w parafiach. Uczęszczali na wykłady z teologii moralnej i – pod okiem don Cafasso – odwiedzali więzienia i najbiedniejsze dzielnice miasta. Jan Bosko był przerażony, widząc dwunastolatków i trzynastolatków, którzy w strasznych warunkach odsiadywali wyroki za drobne wykroczenia.

– Jeśli trafią tu raz, to rzadko zostają ponownie na wolności – powiedział mu któryś ze strażników.

Następował jeden wyrok za drugim, a w końcu życie nieszczęśników – zbyt często – kończyło się śmiercią w mękach.

– Czy nic nie można zrobić, żeby uratować te młode dusze od upadku? – zastanawiał się Jan Bosko. – Gdyby te porzucone istoty miały kogoś, kto by o nie zadbał, to może żyłyby teraz inaczej?

Z bólem w sercu poszedł do don Cafasso i razem próbowali znaleźć plan działania.

Cichy, stary Turyn nagle wszedł w okres rozwoju przemysłowego, a wraz z postępem pojawiły się zwykłe skutki uboczne. Obok okazałych budynków istniały dzielnice, do których niebezpiecznie było się zapuszczać. Panowały tam niepodzielnie występek i zbrodnia. Kiedy Jan odwiedzał te części miasta, spotykał wielu chłopców i młodych mężczyzn, którzy przyjechali ze wsi, a nie mogąc znaleźć pracy, zbaczali na drogę przestępstwa. Włóczyli się bez celu po ulicach. Wieczorami z fabryk i warsztatów wysypywał się tłum młodych ludzi – wielu z nich było jeszcze dziećmi – którzy obrzucali się wyzwiskami, przeklinali i bili. Oto ziścił się jego sen, ale co mógł zrobić?

W święto Niepokalanego Poczęcia ubierał się do Mszy świętej w zakrystii kościoła pod wezwaniem świętego Franciszka z Asyżu. Nagle odwrócił się, słysząc gniewny głos, i ujrzał, że kościelny bije wyrośniętego chłopca patykiem, którym zapalał świece.

– Co on ci zrobił? – zapytał młody ksiądz. – Zostaw go.

– Mówi, że nie może służyć do Mszy. W takim razie, co robi w zakrystii? – usłyszał odpowiedź.

– Nic się nie stało – odparł Jan. – Nie pozwolę, żeby tak traktowano moich przyjaciół.

– Przyjaciół?! – zdziwił się kościelny. – Przecież to zwykły łobuz!

– Sam fakt, że znalazł się w biedzie, czyni z niego mojego przyjaciela – odparł Jan. – Przyprowadź go – dodał, bo chłopak zdążył uciec.

Kościelny wyszedł, a po chwili wrócił z chłopcem, który bał się, bo nie wiedział, co go czeka.

– Jak się nazywasz, chłopcze?

– Bartłomiej Garelli.

– Pracujesz?

– Tak. Jako murarz.

– Twój ojciec żyje?

– Nie.

– A matka?

– Też nie.

– Ile masz lat?

– Szesnaście.

– Umiesz czytać i pisać?

– Nie.

– A śpiewać albo gwizdać?

Chłopiec się zaśmiał i lody zostały przełamane.

– Powiedz mi, chłopcze, czy już przystąpiłeś do Pierwszej Komunii?

– Nie.

– Byłeś kiedyś u spowiedzi?

– Dawno temu, kiedy byłem mały.

– Znasz jakieś modlitwy?

– Zapomniałem je.

– Chodzisz na niedzielne Msze święte?

– Tak, zazwyczaj chodzę.

– Uczęszczasz na lekcje religii?

– Wstydzę się. Jestem już taki duży, że mali chłopcy na pewno wiedzą więcej ode mnie.

– Gdybym cię uczył, to byś przyszedł?

– Jasne!

– W takim razie, kiedy zaczniemy? Może dzisiaj?

– Dobrze.

– Posłuchaj, teraz idę odprawić Mszę świętą. Zostań na niej. Zabierzemy się do pracy, kiedy skończę.

Pierwsza lekcja odbyła się w maleńkim pokoiku za zakrystią. To był pierwszy krok na drodze, która miała prowadzić bardzo daleko. Ksiądz uklęknął i z całego serca odmówił Zdrowaś Maryjo w intencji tej młodej duszyczki.

– Umiesz się przeżegnać, Bartłomieju?

Chłopiec patrzył na niego i niczego nie rozumiej. Nie znał podstawowej lekcji katolickiego dziecka.

– Wrócisz tu, Bartłomieju?

– Na pewno.

– W takim razie przyprowadź innych. Twoich kolegów.

Bartłomiej spełnił prośbę. W następną niedzielę przyprowadził sześciu przyjaciół, a z don Cafasso przyszło dwóch innych. Po kilku miesiącach było ich już osiemdziesięciu, głównie praktykantów, poczciwych, ale bez wykształcenia. Przyjacielskie zainteresowanie ze strony ich młodego patrona, piękno jego mowy i fantastyczne podejście spowodowały, że zaufali mu bez reszty. Chodzili za nim krok w krok. On zaś miał tylko swój mały pokoik, w którym mógł ich przyjmować, i żadnych pieniędzy, oprócz tego, co zebrał w ofierze podczas Mszy świętej. Cóż mógł uczynić?

Don Cafasso, zachwycony coraz prężniejszym apostolstwem, zdając sobie sprawę z jego wagi, oddał Janowi dziedziniec Instytutu. To było duże poświęcenie, ponieważ okna jego domu wyglądały wprost na ów dziedziniec i kiedy stu lub więcej młodych chuliganów wrzeszczało i dokazywało na tej niewielkiej przestrzeni, niedziele przestały być dla niego cichymi, relaksującymi dniami. To była jednak niewielka cena, zwłaszcza gdy chodziło o uratowanie dla Boga kilku dusz.

„Oratorium” – jak je nazywano – istniało w takiej postaci przez trzy lata, tak długo jak don Bosko przebywał w Instytucie. Don Cafasso rozumiał, jak ważne jest apostolstwo jego młodego przyjaciela. Obawiał się, że Jan zostanie wysłany na prowincję, więc postarał się, by dano mu urząd kapelana w sierocińcu – schronisku Świętej Filomeny w Valdocco, na obrzeżach Turynu, założonym przez markizę Barolo. Ta zacna kobieta, bardzo bogata i wyjątkowo łaskawa, ale jednocześnie autokratyczna, była wdową, która poświęciła się niemal bez reszty pracy dobroczynnej. W jej sierocińcu, czy też schronisku, jak sama wolała nazywać to miejsce, mieszkały same dziewczęta. Jan miał pełnić tam funkcję wikarego, podległego głównemu kapelanowi don Borelowi. Don Borel bardzo wysoko cenił pracę Jana z chłopcami, więc nakłonił markizę, żeby pozwoliła jego podopiecznym zamieszkać wraz z nim w schronisku.

W pierwszą niedzielę po objęciu nowego urzędu mieszkańcy Valdocco przestraszyli się, widząc tłum hałaśliwych, młodych chuliganów, którzy wypytywali o kwaterę don Bosko i chcieli wiedzieć, gdzie znajdą nowe oratorium. Spotkali się z ostrym sprzeciwem, który mógł zakończyć się bijatyką, lecz nagle pojawił się wśród nich ten, którego szukali, i przywrócił porządek.

– Kim jest ten młody człowiek? – pytali mieszkańcy. – Zdaje się, że zna młodego zbója w Turynie.

Tak długo o tym rozprawiali, że w końcu zaczęli prosić, by przyjął również ich synów pod swoje skrzydła. Jan był gotów przyjąć wszystkich; w dzień Wszystkich Świętych dwustu chłopców czekało na spowiedź. Don Borel pomagał mu jak tylko mógł – stał się jednym z jego najbardziej entuzjastycznych orędowników – a chłopcy spokojnie czekali na swoją kolej. Dwa duże pomieszczenia w schronisku przekształcono w kaplicę, a długi, szeroki hol służył jako pokój zabaw.

W niedziele i święta większość chłopców uczestniczyła w Mszy świętej, a niektórzy ze starszych zaczęli pomagać w przyjęciu nowych chętnych. Don Bosko rozpoczął nawet szkółkę wieczorową, w której dwaj księża uczyli podstaw edukacji, używając swoich pokoi zamiast klas.

Taki stan rzeczy był jednak zbyt dobry, by mógł długo się utrzymać. Do markizy zaczęły przychodzić listy. Chłopcy zachowywali się za głośno, a ich obecność tak blisko schroniska była niepożądana. Najgorszy ze wszystkiego był fakt, że zrywali kwiaty w ogrodzie! W wyniku tych protestów don Bosko został poproszony o zabranie swojej okropnej rodzinki gdzie indziej. „Dio mio, co mam robić z moimi owieczkami?” zastanawiał się, chodząc po okolicy w poszukiwaniu nowej siedziby.

Pewnego dnia zaszedł na cmentarz pod wezwaniem świętego Piotra w Okowach. Stała tam duża kaplica, której używano tylko do pogrzebów, a za nią rozciągał się zaniedbany szmat ziemi porośniętej ostami. „Właśnie tego mi trzeba” pomyślał. Kapelan okazał się miłym, starszym księdzem. Dość chętnie zgodził się, żeby mogli używać kaplicy i pola w niedziele. Na początku chłopcy zdenerwowali się, gdy usłyszeli, że muszą przenieść oratorium, ale don Bosko pocieszył ich, mówiąc, że jeśli się chce by kapusta dobrze rosła, to trzeba ją często przesadzać. Kiedy zaś poszli – w następną niedzielę – do nowej siedziby, byli zachwyceni. Biegali, skakali i krzyczeli z radości na świeżym powietrzu, gdzie łatwiej było się bawić niż w ciasnym holu schroniska.

Stary kapelan wyjechał, ale niestety jego gosposia została w domu. Nagle drzwi plebanii otwarły się z hukiem i na dwór wyszła kobieta, która trzęsła się ze złości tak bardzo, że drżała jej woalka u kapelusza.

– Czy to ty jesteś przywódcą tego gangu chuliganów? – zawołała, wygrażając pięścią w stronę don Bosko. – Ostatni raz się tu spotykacie! Kto to widział, tak profanować święte miejsce!

– Chłopcy, przerwijcie zabawę – powiedział don Bosko. – Idziemy do kaplicy na lekcję religii i Różaniec.

Po południu chłopcy znów bawili się na dworze, a don Bosko cieszył się, widząc jak hasają, bo każda zdrowa, młoda istota ma prawo do swobodnego hasania, wieczorem zaś wrócili do domów, oczarowani dniem spędzonym na świeżym powietrzu.

Kapelan też przyjechał wieczorem do domu i… cóż… Nawet Pismo Święte wspomina o nieprzyjemnościach, wynikających z faktu, że mieszka się z awanturnicą. Don Bosko został poproszony by już nigdy tam nie wracał.

– Odwagi – powiedział do swojego stadka. – Mam wrażenie, że przeprowadzki dobrze nam służą. Wciąż się rozrastamy. Bóg jest naszym Ojcem i zatroszczy się o nas.

Parę tygodni później odkrył w pobliżu młyna mały kościółek, poświęcony św. Marcinowi. Odprawiano tam niedzielne Msze święte, ale potem kościół stał pusty przez resztę dnia. Mógł wykorzystać go na lekcje religii. Wprawdzie podczas Mszy było tam tak ciasno, że jego chłopcy z trudem mieścili się w środku, a dla rozrywki mieli tylko niewielki placyk i przyległe ulice, gdzie panował dość duży ruch, ale lepsze to niż nic. Pracownikom młyna nie spodobała się jednak hałaśliwa inwazja na ich dzielnicę. Napisali długi list z zażaleniem do rady miejskiej, ukazując chłopców w jak najgorszym świetle. Don Bosko zabroniono używać kościoła do swoich zgromadzeń. Miał się natychmiast wynosić.

Był środek zimy. Jego niezłomna odwaga doprowadziła do stworzenia czegoś, co można by określić mianem „pielgrzymującego oratorium”. Wcześnie rano chłopcy bardzo cicho zbierali się w domu don Bosko. Ci, którzy mogli, brali ze sobą posiłek i dzielili się nim z tymi, którzy nie mieli nic. Nadal zachowując ciszę, szli prowadzeni przez don Bosko do jedne go z okolicznych kościołów, żeby wziąć udział w Mszy świętej. Potem, po śniadaniu pod gołym niebem, wysłuchawszy krótkich instrukcji, mogli poświęcić się zabawie i wypoczynkowi, a wreszcie udawali się do innego kościoła na nieszpory. Dalej uczyli się religii i odmawiali Różaniec, aż w końcu, wieczorem, kiedy już dookoła robiło się spokojnie, wracali pieszo kilka kilometrów do miasta. Taka rutyna była przyjemna przy ładnej pogodzie, ale mniej im odpowiadała kiedy padał deszcz. Don Bosko postanowił, że taka sytuacja nie może wiecznie trwać. Wynajął dwa pomieszczenia w mieście – było im ciasno, ale przynajmniej mogli prowadzić lekcje, a poza tym, kiedy świeciło słońce, zawsze mogli wyjść na dwór. To też trwało zaledwie kilka miesięcy. Nowe utyskiwania na hałas i plotki, że don Bosko jest rewolucjonistą, który trenuje młodzieżową armię dla szerzenia chaosu, skończyły się kolejnym wysiedleniem.

Oratorium znów nie miało gdzie się podziać, a don Bosko od nowa zaczął poszukiwania. W końcu wynajął rozległe pole przy drodze publicznej. Tam grupa spotykała się wcześnie rano w niedziele. Don Bosko siadał na pagórku i słuchał spowiedzi, a dzieci bawiły się w pobliżu. Potem, na dźwięk starego bębna, który przytaszczył jeden z chłopców, zbierali się cicho i szli do kościoła na Mszę świętą. Po Mszy wracali na pole, gdzie znajdowała się ambona ich mistrza. Nieprzyjazne, złośliwe pomówienia tak bardzo przybrały na sile, że policjantom kazano krążyć w pobliżu pola i zbadać co się tam dzieje. Mieli się dowiedzieć, jakie hasła wznosi podejrzana grupa. Don Bosko wiedział co myślą sąsiedzi i chętnie wykorzystywał te podejrzenia w swoich instrukcjach, przystosowując je do potrzeb zbawienia ich dusz.

– Dziwny to rewolucjonista – mówili wkrótce policjanci. – Jeśli spędzimy tam jeszcze parę dni, to niedługo sami zaczniemy się spowiadać. Gdyby wszyscy chłopcy w Turynie zachowywali się tak grzecznie jak oni, to policja w ogóle nie byłaby potrzebna.

Nawet wielu spośród przyjaciół don Bosko uważało, że oratorium to zwariowany pomysł.

– Przecież widzisz, że okoliczności ci nie sprzyjają – mówili. – Ogranicz ich liczbę. Zajmij się tylko tymi, którzy najbardziej potrzebują opieki.

Widząc jednak, że ich słowa go nie przekonują, patrzyli na siebie i stukali się w czoła.

– To obsesja – twierdzili. – Wciąż się pogłębia.

Powiedzieli mu, że jest idealistą.

– Wcale nie – odparł. – Widzę wszystko wyraźnie. Wkrótce będziemy mieli własne kościoły, rozległe place zabaw, księży, różnych pomocników i tysiące chłopców pod naszą opieką.

– Biedny don Bosko – upierali się, kiwając głowami. – Taki dobry ksiądz. Co za szkoda! Naprawdę, musimy coś z tym zrobić.

Pewnego dnia do drzwi jego małego pokoiku w schronisku zapukali dwaj klerycy z Turynu. Jeden z nich był klerykiem kanonikiem.

– Chodź na przejażdżkę – zaproponowali. – Przed domem stoi powóz. To ci dobrze zrobi.

– Doskonale – zgodził się don Bosko. – Poczekajcie, wezmę kapelusz.

Zszedł z nimi na parter, otworzył drzwi powozu i się ukłonił.

– Wsiądź pierwszy – powiedzieli.

– Tak nie przystoi – odparł uprzejmie don Bosko.

Nalegali. On też, więc musieli ustąpić. Kiedy wsiedli, szybko zatrzasnął za nimi drzwi.

– Do szpitala dla obłąkanych. Szybko! – zawołał do woźnicy, który ruszył galopem.

– Na litość Boską! – dziwili się pielęgniarze w szpitalu. – Dwaj obłąkani i to agresywni!

Trzeba było wielu wyjaśnień, zanim lekarz przełożony wreszcie uwierzył, że są psychicznie zdrowi. O don Bosko nikt więcej nie wspominał.

Jego wytrzymałość została jednak kolejny raz wystawiona na próbę. Właściciele pola stwierdzili, że chłopcy doszczętnie wydeptali im trawę.

– Dajemy wam dwa tygodnie, żebyście się stąd wynieśli – oznajmili. – Dwa tygodnie!

Na końcu tygodnia don Bosko nie miał jeszcze żadnego innego miejsca na oku. Gdy skończył się następny tydzień, nic się nie zmieniło. Czy miał porzucić swoje dzieło? To był jego ostatni dzień. Chłopcy spotkali się jak zwykle, byli weseli i roześmiani, ale serce don Bosko było ciężkie jak ołów.

– Ruszamy! – polecił. – Idziemy prosić Matkę Bożą Zielną o łaskę. Będziemy się razem modlić.

Kochali go i intuicyjnie czuli, że dzieje się coś ważnego, więc modlili się z całych serc. Potem wrócili na pole i znów bawili się jak przedtem. Don Bosko chodził w tę i z powrotem, a w oczach miał łzy. Pierwszy raz jego duch został złamany.

– Mój Boże – modlił się. – Pomóż mi, wskaż mi co robić.

Gdy tak się modlił, podszedł do niego jakiś mężczyzna.

– Czy to prawda, że szukacie lokum? – zapytał. – Mój przyjaciel Pinardi ma pokaźną szopę, którą chce wynająć. Chcielibyście ją obejrzeć?

Don Bosko poszedł za nim. Pokaźna szopa okazała się wielką, rozpadającą się ruiną z bardzo niskim dachem. Iskierka nadziei znów zgasła.

– Moglibyśmy podnieść podłogę o stopę lub dwie – poradził nieznajomy. – Położymy deski. Możecie też używać okolicznego terenu. A to wszystko za jedyne trzysta lirów rocznie.

– Kiedy? – zapytał don Bosko.

– Do następnej niedzieli – odparł nieznajomy.

Don Bosko wrócił do swoich chłopców. Na wieść, że odtąd będą mieli stałe schronienie, urwisy wpadły w radosny szał. Tańczyli wokół niego, śpiewając i krzycząc, że jest najlepszym przyjacielem tych, którzy nie mają przyjaciół, ich własnym don Bosko. W końcu uciszył ich i kazał zmówić wraz z nim dziękczynny Różaniec.

Jeden problem znikł, ale pojawił się następny. Markiza chciała się z nim widzieć.

– Uważam, że nie możesz należycie zająć się moimi sierotami, jeśli masz czterystu chłopców pod opieką – powiedziała. – Ta praca jest dla ciebie za ciężka. Obawiam się, że twoje serce jest przy chłopcach, a cierpią na tym moje interesy. Musisz zrezygnować z jednego obowiązku. Przemyśl to przez parę dni.

– Mogę odpowiedzieć od razu – rzekł. – Na moje miejsce w schronisku od razu znajdzie się tuzin chętnych. Ale jeśli zostawię swoje dzieci, kto nimi się zajmie?

– Ale dokąd pójdziesz? Za co będziesz żył?

– Opatrzność się tym zajmie.

– Jesteś wyczerpany, kiepsko wyglądasz. Proszę, bądź rozsądny. Zrób sobie długie wakacje. Pokryję wszystkie koszty. Wróć, kiedy wypoczniesz. Znów będziesz mógł tutaj pracować.

– Jestem wdzięczny, ale to niemożliwe. Przysiągłem, że poświęcę życie dla tych małych wyrzutków. Taka jest wola Boga. To ścieżka, którą dla mnie wybrał.

Markiza wybuchła:

– Wolisz swoich małych włóczęgów od moich sierot? Bardzo dobrze. Możesz więc całkiem im się poświęcić.

– Mam nadzieję, że pani mnie nie zwolni od razu – powiedział poważnie don Bosko. – Ludzie by plotkowali i ucierpiałaby też moja reputacja duszpasterza.

– Dobrze. Dam ci miesięczne wymówienie – rzekła oburzona markiza.

Jan stracił dom.

Markiza miała rację. Był wykończony; ciężka praca i niepewność przez ostatnie dwadzieścia miesięcy odcisnęły na nim swoje piętno. Pewnego dnia, po wyczerpującej niedzieli z chłopcami, wrócił do domu i zemdlał. Po kilku dniach dostał wysokiej gorączki i zapalenia płuc, i przyjął ostatnie namaszczenie. Jego matka i brat przyjechali, przekonani, że leży już na łożu śmierci. Wierny przyjaciel don Borel rzadko go opuszczał. Słysząc straszne wieści, chłopcy popędzili do niego ze złamanymi sercami. Starsi ustalili, że będą się nim opiekować. Pełnili dyżury przy jego łóżku, inni czuwali przy drzwiach, na schodach, na ulicy, czekając na okazję, by ujrzeć ich ukochanego przyjaciela. Wznosili żałosne błagania:

– Proszę mnie wpuścić chociaż na chwilę. Nie będę go niepokoił rozmową.

– Wiem, że by mnie wpuścił, gdyby wiedział, że tu jestem..

– Zróbcie chociaż szparę w drzwiach, żebyśmy mogli na niego spojrzeć.

Ale należało przestrzegać poleceń lekarza, więc chłopcy musieli zadowolić się codziennymi raportami.

Czy to możliwe, że Bóg chce zabrać ich przyjaciela? Jeśli trzeba cudu, mogą go dokonać. Będą się modlić tak głośno i długo, że Bóg na pewno ich usłyszy. Godzina po godzinie, odmawiali nie kończący się Różaniec. Zaczynali wcześnie rano i modlili się do późna w nocy. Niektórzy nie przerywali do świtu. Starsi chłopcy, którzy przez cały dzień chodzili po drabinach, nosząc ciężkie wiadra z zaprawą murarską, pościli – nie ruszali chleba ani wody. Jak dalece don Bosko zawładnął ich sercami dzięki swojej dobroci i trosce. Skromny, młody ksiądz, który leżał w izbie i szykował swą duszę na śmierć. Był już blisko końca, kiedy don Borel pochylił się nad nim.

– Módl się, żeby Bóg cię uzdrowił – szepnął.

– Niech się stanie Jego święta wola – usłyszał słaby głos.

– W takim razie módl się, żeby cię uzdrowił, jeśli taka jest Jego wola. Powtarzaj za mną.

Don Bosko posłuchał.

– Teraz wiem, że wydobrzejesz – powiedział don Borel, zadowolony. – Potrzebna była tylko twoja modlitwa.

Następnego dnia lekarz orzekł, że jest nadzieja na poprawę. Po kilku kolejnych dniach don Bosko już nic nie groziło. Po dwóch tygodniach otworzył drzwi i stanął, blady i wychudzony, przed rozentuzjazmowanymi chłopcami. Ktoś przyniósł mu fotel. Silniejsi chłopcy unieśli go na ramionach i krzycząc, śpiewając i płacząc z radości, zanieśli don Bosko, niczym w lektyce, do nędznej szopy-kaplicy, która teraz należała tylko do nich. Dwa dni później wrócił do Becchi, żeby nabrać sił. W międzyczasie oratorium prowadziło normalną działalność pod okiem przyjaciół i don Borela.

Wszyscy szybko przekonali się jak niezmierną cierpliwością i oddaniem trzeba się wykazać, by codziennie obcować z tą wrażliwą ale hałaśliwą, brudną, nieokrzesaną, źle wychowaną i często podłą młodzieżą: chodzić od fabryki do fabryki, błagając o pracę dla tych, którzy jej nie mieli, uparcie prosić o pomoc każdego, kto mógł jej udzielić, mieć dużo miłości i współczucia nawet dla najmniej atrakcyjnych, najmniej obiecujących z grupy – słowem, by być drugim don Bosko. Ale nie poddawali się – przez trzy miesiące – kiedy don Bosko odzyskiwał siłę i zdrowie pod opieką matki. I udało im się przetrwać.

Teraz Jan, wbrew radom lekarzy, przyjaciół i rodziny, wrócił do pracy. W domu Pinardiego, niedaleko zaimprowizowanej kaplicy, wynajął dla siebie dwa pokoje. Ale ani dom Pinardiego ani pensjonat, ani tym bardziej pobliska gospoda, nie cieszyły się najlepszą reputacją. To nie było odpowiednie miejsce dla księdza.

– Zaproś matkę, żeby zamieszkała z tobą – radził jego przyjaciel, stary, dobry diakon z Castelnuovo. Ale matka już nie była młoda. Czy mógł ją prosić by porzuciła spokojną, małą chatkę w Becchi i żyła między czterystoma hałaśliwymi, obdartymi chłopcami? Zapytał ją jednak nieśmiało.

– Jeśli uważasz, że taka jest wola Boska, to chętnie się przeprowadzę – odparła matka. Wiedząc, że przyjdzie jej żyć w skrajnej nędzy, poświęciła swoje największe skarby. Sprzedała nawet swoją suknię ślubną, którą troskliwie przechowywała. Dzięki temu zdobyła trochę pieniędzy.

W pewien listopadowy poranek wyruszyli razem. Matka niosła mały koszyk z pościelą i przyborami domowymi, a on włożył do swojej torby książki i brewiarz. Szli pieszo do Turynu – mieli przed sobą siedmiogodzinną przeprawę. Kiedy zbliżali się do miasta, zakurzeni i zmęczeni, spotkali zaprzyjaźnionego księdza, don Volę.

– Skąd idziecie?

– Z Becchi.

– Pieszo?

– Tak.

– A dokąd to?

– Moja matka zamieszka ze mną u Pinardiego.

– Z czego będziecie żyli teraz, kiedy straciłeś posadę?

– Nie wiem, ale ufamy Bogu. On nas wesprze.

– Czy Pinardi spodziewa się was razem?

Don Bosko się zaśmiał.

– Nie sądzę.

– Macie co jeść na kolację?

– Nieważne. Zaraz się tym zajmiemy.

– Mój drogi don Bosko – powiedział ksiądz ze łzami w oczach. – Chciałbym jakoś wam pomóc.

– Pomacał się po kieszeniach, ale nie znalazł ani centisima.

– Weź chociaż to – powiedział i zdjął zegarek, po czym wcisnął go w dłoń Jana i czym prędzej się oddalił.

Po kilku chwilach byli w domu – dwóch małych, prawie nie umeblowanych izbach na parterze. Zapadła noc. Przy świetle pojedynczej świecy matka przygotowała skromną kolację, a jej syn zawiesił kropielniczkę, obraz Matki Bożej i poświęconą gałązkę palmową. Pod oknami zebrało się kilku chłopców. Obserwowali migotliwy płomień i zastanawiali się czy don Bosko wreszcie wrócił. Bali się, że w jego izbie zamieszkał ktoś obcy, więc nie śmieli podejść bliżej. Nagle ciszę przerwał czysty tenor i cichszy od niego sopran, śpiewające wieczorny hymn.

Następnego dnia, kiedy Małgorzata obudziła się i rozejrzała, chyba zrobiło jej się ciężko na sercu. Ale nie na długo. Odwróciła się do Jana, uśmiechnęła się i powiedziała:

– W Becchi wciąż musiałam pracować: sprzątałam, układałam i mówiłam innym, co mają robić. Zdaje się, że tutaj będę miała więcej wolnego czasu.

Dla Jana zaczął się okres wielkiej niepewności. Nie miał pieniędzy na czynsz; najbiedniejsi chłopcy domagali się jedzenia i ubrań; wielu stało pod drzwiami i żebrało o chleb, a Małgorzacie sumienie nie pozwalało kazać im odejść z pustymi rękami. Ale nie na próżno don Bosko i jego matka pokładali nadzieję w Opatrzności. Dzięki sprzedaży niewielkiego kawałka ziemi, który należał do nich w Becchi, a także dzięki pomocy z innych źródeł, udało im się wynająć dodatkowe trzy pokoje u Pinardiego. Prowadzili w nich zajęcia szkoły wieczorowej.

Don Bosko zaczął przygotowywać swoich najstarszych protegowanych do pomocy młodszym w nauce. Katechizm był ich elementarzem. W ten sposób udawało się upiec dwie pieczenie na jednym rożnie. Wkrótce dodali zajęcia z arytmetyki, geografii, rysunku i śpiewu. Starszych don Bosko uczył osobiście. Garnęli się do niego w każdej wolnej chwili i ciężko pracowali, szkoląc swój język, łacinę, matematykę, a nawet francuski. Instruktorzy spisywali się tak dobrze, że wiosną 1847 roku, na wieść o wspaniałym dziele, które dokonywało się tam przy licznym udziale uczniów, Komisja Edukacji przyjechała przeegzaminować chłopców i nie mogła się nadziwić, jak wiele zdołali się nauczyć. Szczęśliwie dla don Bosko ich zachwyt znalazł odbicie w konkretnych czynach. Udało im się zdobyć dla niego dotację w wysokości trzystu lirów rocznie.

cdn.

Frances Alice Forbes

Powyższy tekst jest fragmentem książki Frances Alice Forbes Św. Jan Bosko. Przyjaciel młodzieży.