Dlaczego Pismo Święte jest dla nas źródłem poznania Boga, duchowej radości i nawrócenia?
Zgodnie z tym, co mówi św. Augustyn w dziele O chrześcijańskiej doktrynie 4, 12, człowiek uczony w sztuce wymowy powinien tak mówić, by nauczać, budzić zachwyt i prowadzić do przemiany (1). Tak właśnie jest: nauczać człowieka pozbawionego wiedzy, budzić zachwyt w znudzonym i prowadzić do przemiany leniwego. Mowa Pisma Świętego wypełnia te trzy nakazy w najpełniejszy sposób. Gdyż to, czego w sposób tak pewny naucza, jest wiekuistą prawdą. Psalm 118, 89: „Na wieki, Panie, słowo Twoje trwa na niebie”. I niesie najczystszy zachwyt w swej słodyczy. Psalm 118, 103: „Jak słodkie są podniebieniu memu słowa Twoje, ponad miód ustom moim”. I najskuteczniej przemienia swoim autorytetem. Jeremiasz 23, 29: „Izali słowa moje nie są jako ogień, mówi Pan”.
Dlatego też w rozważaniu nad Pismem Świętym zwraca się uwagę na trzy kwestie. Po pierwsze: z czego wynika jego autorytet: „Ta jest księga przykazań Bożych” (por. Ba 4, 1). Po drugie: ze względu na wiekuistą prawdę, o której poucza, gdy powiada: „Zakon, który jest na wieki” (por. Ba 4, 1). Po trzecie, ze względu na płynący z niej pożytek, ku któremu nakłania, mówiąc: „wszyscy, którzy go trzymają, przyjdą do żywota” (por. Ba 4, 1).
Kazanie: „Pochwała Pisma Świętego i Jego podział” (1256 r.)
Z czego wynika autorytet płynący z Pisma Świętego?
Autorytet Pisma Świętego ukazuje się w trzech wymiarach. Po pierwsze, w jego pochodzeniu, gdyż Bóg jest jego źródłem. Stąd powiedziane jest: „Ta jest księga przykazań Bożych”. Baruch 3, 37: „Ten wynalazł wszystką drogę umiejętności”. List do Hebrajczyków 2, 3: „Jakże my ujdziemy kary, jeśli zlekceważymy tak wielkie zbawienie, które wziąwszy początek z przepowiadania Pana, umocnione w nas zostało przez tych, co usłyszeli”. Stąd nieomylnie możemy wierzyć Autorowi Pisma, a to dla kilku przyczyn. Przede wszystkim ze względu na Jego naturę, gdyż On jest Prawdą; Jan 14, 6: „Ja jestem droga i prawda i żywot”. A także ze względu na pełnię Jego wiedzy; List do Rzymian 11, 33: „O głębokości bogactw i mądrości i wiedzy Bożej!”. I również z powodu potęgi i mocy Jego słów; List do Hebrajczyków 4, 12: „Bo żywa jest mowa Boża i skuteczna, i przeraźliwsza niż wszelki miecz obosieczny”.
Po drugie, autorytet Pisma Świętego ujawnia się w jego skuteczności, która wynika z obowiązków, jakie nakłada. Ewangelia św. Marka 16, 16: „Kto nie uwierzy, będzie potępiony”. Jego prawda ukazuje się poprzez zachowanie zawartych tam zasad, stąd mowa o „przykazaniach Bożych”. Te przykazania prowadzą intelekt bezpośrednio ku wierze: „Wierzycie w Boga, i we mnie wierzcie” (por. J 14, 1). Kształtują uczucia ku miłości: „To jest przykazanie moje, abyście się wzajemnie miłowali” (por. J 15, 12); nakłaniają do czynu: „To czyń, a będziesz żył” (por. Łk 10, 28).
Po trzecie, autorytet Pisma ujawnia się przez jedność i integralność tego, co głosi, ponieważ każdy, kto naucza świętej doktryny naucza tej samej rzeczy. 1 Kor 15, 11: „Ale czy ja, czy oni: wszyscy tak przepowiadamy, i wy tak uwierzyliście”. I jest to konieczne, gdyż wszyscy oni mieli jednego nauczyciela. Ewangelia św. Mateusza 23, 8: „Jeden jest nauczyciel wasz”. I wszyscy byli jednego Ducha: „czy nie postępowaliśmy w tym samym duchu?” (por. 2 Kor 12, 18), i jedna miłość była nad wszystko, „A mnóstwa wierzących było serce jedno i dusza jedna” (por. Dz 4, 32). Stąd też, jako znak jedności i integralności nauki zawartej w Piśmie, wymownie wskazuje się, że „ta jest księga przykazań Bożych”.
Kazanie: „Pochwała Pisma Świętego i Jego podział”
Dlaczego nauka Pisma Świętego jest niezmienna i wieczna?
Prawda tego, co naucza Pismo jest niezmienna i wieczna, stąd słowa: „Zakon, który jest na wieki”. Ewangelia św. Łukasza 21, 33: „Niebo i ziemia przeminą, ale słowa moje nie przeminą”. Prawo to będzie trwać na wieki ze względu na trzy kwestie. Po pierwsze, ze względu na moc Jego dawcy. Izajasz 14, 27: „Bo Pan zastępów postanowił: a któż będzie mógł udaremnić?”. Po drugie, ze względu na Jego niezmienność. Proroctwo Malachiasza 3, 6: „Bom ja Pan, a nie odmieniam się”. Księga Liczb 23, 19: „Nie jest Bóg jako człowiek, aby kłamał, ani jako syn człowieczy, żeby się odmieniał”. Po trzecie, ze względu na prawdę samego prawa. Psalm 118, 86: „Wszystkie przykazania Twoje są prawdą”. Księga Przysłów 12, 19: „Warga prawdy trwać będzie na wieki”. Trzecia Księga Ezdrasza 4, 38: „Prawda napomina i gromadzi – niezmiennie z mocą” (2).
Największy spośród wszystkiego jest pożytek, jaki płynie z tego Pisma: „Ja [jestem] Pan, Bóg twój, który cię uczę pożytecznych rzeczy” (por. Iz 48, 17). Stąd fragment z Księgi Barucha głosi: „Ta jest księga przykazań Bożych, Zakon, który jest na wieki, wszyscy, którzy go trzymają, przyjdą do żywota”. A należy to rozumieć po trzykroć: po pierwsze, jest to życie łaski, o którym poucza Pismo Święte. Jan 6, 64: „słowa, które ja wam powiedziałem, duchem i żywotem są”. Poprzez to życie, dusza trwa w Bogu. List do Galatów 2, 20: „I żyję, już nie ja, ale żyje we mnie Chrystus”. Po drugie, życie sprawiedliwe wypełnia się w czynach, na które wskazuje Pismo Święte. Psalm 118, 93: „Na wieki nie zapomnę sprawiedliwości Twoich, boś mnie przez nie ożywił”. Trzecim pożytkiem, jaki wypływa z Pisma jest życie w chwale, które ono obiecuje i ku któremu prowadzi. Ewangelia św. Jana 6, 69: „Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz słowa żywota wiecznego”. Ewangelia św. Jana 20, 31: „A te [słowa] są napisane, abyście wierzyli, że Jezus jest Chrystus Syn Boży: i żebyście wierząc, żywot mieli w imię Jego”.
Kazanie: „Pochwała Pisma Świętego i Jego podział”
Dlaczego Pismo Święte dzieli się na Stary i Nowy Testament?
Pismo Święte prowadzi nas ku życiu na dwa sposoby, przez przykazania i pouczenia, i przez pomoc i wsparcie, jaką niesie. Jego nakazy dopełniają się w zadaniach, których wykonanie zaleca; to jest właściwą cechą Starego Testamentu. Mądrości Syracha: „Prawo to dał Mojżesz w przykazaniach sprawiedliwości” (por. Syr 24, 33). Pomoc i wsparcie pochodzą z daru łaski, którą zarządza Prawodawca, a to odnosi się do Nowego Testamentu. Obie te kwestie porusza Ewangelia św. Jana 1, 17: „Albowiem Zakon przez Mojżesza był dany; łaska i prawda stały się przez Jezusa Chrystusa”.
Dla tych powodów całe Pismo Święte podzielone jest na dwie zasadnicze części, Stary i Nowy Testament, o czym wspomina Ewangelia św. Mateusza 13, 52: „Każdy nauczyciel, uczony w królestwie niebieskim, podobny jest człowiekowi gospodarzowi, który wyjmuje ze skarbu swego nowe i stare rzeczy”. I dalej Pieśni nad Pieśniami 7, 13: „W bramach naszych wszelkie jabłka, nowe i stare, miły mój, zachowałam dla ciebie”.
Stary Testament podzielony jest według kolejności nauczania nakazów Bożych, gdyż przykazania te są dwojakiego rodzaju, mają moc spętania i mają moc ostrzegania. Te, które nakładają więzy, są nakazami króla, który zamierza ukarać przestępców. Księga Przysłów 20, 2: „Jako ryk lwa, tak i postrach króla”. Zaś strofowanie właściwe jest ojcu, który musi nauczać. Mądrości Syracha 7, 25: „Masz synów? Pouczaj ich i naginaj ich od dzieciństwa”. Fundament królewskiej władzy jest dwojakiego rodzaju: po pierwsze, ustanawia prawo, po drugie, nakłania do jego przestrzegania, które to zadanie należy zwykle do jego posłów i ambasadorów. Stąd też rozróżniamy trzy rodzaje nakazów: po pierwsze królewskie, po drugie te, które powierzono jego sługom i wreszcie nakazy ojcowskie. Na tej podstawie Stary Testament podzielony jest na trzy części, zgodnie z tym, co głosi prorok Jeremiasz we wstępie do Księgi Królewskiej.
Pierwsza część zawiera prawo, które przekazuje sam Król. Izajasz 33, 22: „Albowiem Pan sędzią naszym, Pan zakonodawcą naszym, Pan królem naszym”.
Druga część zawiera pouczenia Proroków, którzy byli ambasadorami i posłami Bożymi, przemawiającymi do ludu w imieniu Boga i nawołującymi do przestrzegania Prawa. Aggeusz 1, 13: „I rzekł Aggeusz, poseł Pański z posłów Pańskich”.
Trzecia część zawiera dzieła świątobliwych pisarzy, którzy byli poruszeni przez Ducha Świętego, ale mówili jakby od siebie, nie od Boga. Stąd nazywani są „świątobliwymi”, ponieważ byli kronikarzami tego, co święte. Gdyż „agios” znaczy „święte”, a „graphia” tyle co „pismo”. Dlatego to, co znajdujemy w ich przekazie, traktujemy jako ojcowskie pouczenie. A prawdę tę w sposób oczywisty odczytujemy z Księgi Przysłów 6, 20: „Zachowaj, synu mój, przykazania ojca twego”.
Święty Hieronim (3) wymienia czwarty rodzaj ksiąg, czyli apokryfy, nazywane tak od słów „apo”, co znaczy „nadzwyczaj” i „cryphon”, to jest „niejasny”, ponieważ ich treść i autorzy budzą wątpliwości Kościoła. Kościół katolicki włącza do ksiąg Pisma Świętego takie, których nauczanie nie budzi wątpliwości, lecz autorzy – owszem. Rzecz nie w tym, że są oni nieznani, lecz ich waga jest nieznana. Stąd siła tych ksiąg nie wynika z powagi autorów, lecz z ich przyjęcia przez Kościół. A ponieważ sposób, w jaki głoszą nauki, jest taki sam, jak w świątobliwych księgach, wlicza się ich w poczet biblijnych autorów.
Pierwsza część Starego Testamentu, zawierająca prawo, dzieli się na dwie części, ze względu na jego dwa rodzaje, publiczne i prywatne.
Prawo prywatne dane jest do przestrzegania danej osobie lub rodzinie. Takie prawo zawarte jest w Księdze Rodzaju, co jest oczywiste w przypadku pierwszych zasad danych człowiekowi: „Ale z drzewa wiadomości dobrego i złego nie jedz (por. Rdz 2, 17), Noemu: „mięsa z krwią jeść nie będziecie” (por. Rdz 9, 4) i Abrahamowi: „I rzekł znowu Bóg do Abrahama: «I ty tedy będziesz strzegł przymierza mego i nasienie twoje po tobie w pokoleniach swoich»” (Rdz 17, 9).
Prawo publiczne dane jest ludowi. A to dlatego, że prawo Boże dane było narodowi żydowskiemu jako pośrednikowi między nimi a Panem, gdyż nie pochodziło bezpośrednio od Niego. Księga Powtórzonego Prawa 5, 5: „Jam zmówcą i pośrednikiem był między Panem a między wami czasu onego, abym wam opowiadał słowa Jego”. List do Galatów 3, 19: „Na cóż więc Zakon? Dodany został ze względu na występki… i ogłoszony został przez Aniołów, za sprawą pośrednika”. Tak zatem ten dwuaspektowy podział ma swe ugruntowanie w ustanowionym prawie Bożym. Po pierwsze, gdy prawo idzie od Boga do pośrednika, co odnosi się do trzech ksiąg, Wyjścia, Kapłańskiej i Liczb. Stąd czytamy w nich często: „Bóg rzekł do Mojżesza”. Po drugie, gdy prawo dane jest ludowi przez pośrednika Bożego, co odnosi się do Księgi Powtórzonego Prawa, a co w sposób najbardziej oczywisty wynika z jej pierwszych słów: „Te są słowa, które mówił Mojżesz do wszego Izraela”.
Te trzy księgi różnią się ze względu na trzy kwestie, wedle których dany jest ludowi porządek Bożych spraw. Po pierwsze, ze względu na zasadę sprawiedliwości sądów, ugruntowaną w Księdze Wyjścia. Po drugie, ze względu na obrzędy religijne, ustanowione dla kultu Bożego, co ma miejsce w Księdze Kapłańskiej. Po trzecie, ze względu na ustanowienie urzędów służących kierowaniu wspólnotą, o czym mówi Księga Liczb.
Druga część Starego Testamentu, prorocka, dzieli się wedle tego, jakiego rodzaju obowiązki wykonuje Boży poseł. Po pierwsze, powinien on ukazywać królewskie dobrodziejstwa: wspaniałomyślność, hojność, szczodrobliwość, za sprawą czego ludzie byliby skłonni do posłuszeństwa. Po drugie, powinien głosić królewskie prawo.
Istnieją trzy stopnie Boskich dobrodziejstw, które prorocy ukazywali ludowi. Po pierwsze, ciągłość dziedziczności, jak to miało miejsce w przypadku Jozuego, syna Nuna, o którym Mądrości Syracha powiadają: „Mężny na wojnie Jozue, który nastąpił po Mojżeszu” (por. Syr 46, 1). Drugim dobrodziejstwem było zniszczenie wrogich armii, o czym mowa w Księdze Sędziów, a co wspomina także Psalm 82: „Uczyń im jak Madianitom i Sisarze, jak Jabinowi u potoku Cison. Poginęli w Endorze, stali się jako gnój dla ziemi” (por. Ps 82, 10–11). Trzecim dobrodziejstwem jest radość, jaką wzbudził Bóg wśród ludu, a ta znów jest dwustopniowa. Mianowicie: chwalebna radość jaką wzbudził w pojedynczej osobie, jak to opisano w Księdze Rut. Jest to także radość dana całej wspólnocie, co opisują Księgi Królewskie, gdy Bóg ofiaruje ludowi swoje dary. Księga Ezechiela 16, 13: „I ozdobiłaś się złotem i srebrem”. Dla tych przyczyn, według św. Hieronima, powyższe księgi zostały zaliczone w poczet prorockich.
W innych księgach, powszechnie uznawanych za prorockie, prorocy przedstawiają Boże nakazy zobowiązujące do przestrzegania prawa. Trzeba tu powiedzieć, po pierwsze, o wszystkich w ogóle prorokach większych, którzy byli posłani do całego ludu i nawoływali go do przestrzegania całego prawa. Po drugie, trzeba powiedzieć o szczególnych przypadkach, co ma miejsce odnośnie proroków mniejszych, różniących się od tamtych tym, że zostali posłani z różnych przyczyn do poszczególnych plemion, tak jak Ozeasz do domu Jehu, Jonasz do mieszkańców Niniwy, i cała reszta.
Prorocy więksi różnili się między sobą wedle tego, jakich sposobów szukali, by skłonić lud do przestrzegania prawa, a zatem dobrotliwie przyobiecywali im dary Boże, przerażali strachem przed karą, przypominali o odpowiedzialności za popełnione grzechy. A choć każdy z tych sposobów można odnaleźć u wszystkich proroków większych, Izajasz przede wszystkim nakłaniał do poprawy przez ukazywanie dobra, jak powiedziane jest w Mądrości Syracha 48, 27: „Wielkim duchem widział ostatnie rzeczy i płaczących w Syjonie pocieszył”.
Jeremiasz przede wszystkim ostrzegał, stąd zapisano w Księdze Jeremiasza 38, 4: „Prosimy, aby był zabity ten człowiek, bo umyślnie osłabia ręce mężów rycerskich, którzy się ostali w tym mieście”. Zaś Ezechiel napominał i beształ. Księga Ezechiela 16, 3: „ojciec twój Amorejczyk, a matka twoja Hetejka”.
Można też pokazywać w inny sposób różnice między nimi. Tak zatem Izajasz przepowiadał głównie tajemnicę Wcielenia, dlatego czyta się go w czasie, gdy Kościół obchodzi Adwent, a Jeremiasz głosił misterium Pasji, dlatego czyta się go w Wielkim Poście, zaś Ezechiel zapowiadał tajemnicę Zmartwychwstania, dlatego jego księgę wieńczy przyjęcie ciała przez leżące w prochu kości i odnowa Świątyni. Daniel włączony jest pośród proroków o tyle, o ile przepowiadał przyszłe zdarzenia w proroczym duchu, a choć nie mówił do ludu w imieniu Pana, zapowiadał boskość Chrystusa. Dlatego ci czterej prorocy odpowiadają czterem ewangelistom i głoszą sąd Boży.
Trzecia część ksiąg starotestamentalnych zawiera pisma świątobliwe i apokryfy, dzieląc się wedle dwóch sposobów, wedle których ojcowie pouczają swych synów o cnocie, a mianowicie, słowem i czynem, gdyż dobre uczynki są nie mniej ważne niż słowa. Jedni nauczają samym czynem, drudzy tylko słowem, inni i słowem i czynem.
Ponadto, pouczenie przez dobre uczynki dokonuje się na dwa sposoby. Pierwszy polega na mówieniu o przyszłości, przez ostrzeżenia. Czyni tak, zdaniem św. Hieronima, Jozue, którego umieszcza wśród świątobliwych mężów. A choć jest on prorokiem przez dar proroctwa, nie jest to jednak właściwy mu urząd, gdyż Bóg nie posłał go na to do ludu. Stąd to, co powiedziane jest w Księdze Mądrości, może być zastosowane do proroka: „A jeśli kto pożąda wielkiej umiejętności, to ona zna przeszłe rzeczy i o przyszłych zdanie wydaje”. Drugi sposób polega na mówieniu o przeszłych wydarzeniach jako przykładach cnoty. Istnieją cztery cnoty główne, a mianowicie sprawiedliwość, która służy wspólnemu dobru, czego przykład dany jest w Pierwszej i Drugiej Księdze Kronik, gdzie opisany został dobrostan całego ludu, gdy sprawiedliwie był rządzony. Drugą cnotą jest czystość, której przykład daje Judyta, dlatego też św. Hieronim powiada: „Traktujmy Judytę jako przykład cnotliwej wdowy”. Księga Judyty 15, 11: „iżeś sobie poczęła mężnie i wzmocnione jest serce twoje, przeto żeś czystość umiłowała, a po mężu swoim innego nie poznałaś”. Trzecią cnotą jest męstwo, które ma dwa przymioty. Służy atakowi (czego przykład znajdujemy w Księgach Machabejskich) i wytrwałości, czego przykład znajdujemy w Księdze Tobiasza 2, 12: „A to doświadczenie dlatego Bóg nań przypuścił, żeby potomkom był dan przykład cierpliwości jego”. Czwartą cnotą jest roztropność, przez którą omija się niebezpieczeństwa, czego przykład daje Księga Ezdrasza. Gdyż w księdze tej widzimy Ezdrasza i Nehemiasza i pozostałe książęta roztropnie wystrzegających się zasadzek wrogów, chcących utrudnić budowę Świątyni i Jerozolimy. Właściwe roztropności jest także mądrze odpierać gwałt, czego przykład daje Księga Estery, gdzie pokazane jest, jak Mardocheusz i Estera radzą sobie z podstępami najpotężniejszego ze wszystkich Amana.
Księgi hagiograficzne i apokryfy, które pouczają przez słowo, dzielą się wedle dwóch sposobów postępowania. Po pierwsze, przez prośbę o dar mądrości. Księga Mądrości 7, 7: „I dlatego pożądał, a dana mi jest roztropność, i wzywałem, a przyszedł na mnie duch mądrości”. Oto jak poucza Psałterz, by mówić do Boga na modlitwie. Po drugie, przez nauczanie mądrości, a i to na dwa sposoby, zgodnie z działaniem mądrości. Pierwszy służy obnażeniu kłamstwa, co pokazuje Hiob, który poprzez rozmowę prostuje błędy. Księga Hioba 13, 3–4: „A wszakoż do Wszechmocnego mówić będę, chcę z Bogiem rozmawiać, wpierw pokazując, żeście budownicy kłamstwa i naśladowcy nauk przewrotnych”. Drugi poucza o tym, co nie jest nam znane. I co do tego jesteśmy pouczeni na dwa sposoby, gdyż albo mądrość jest nam przedstawiona, albo jej stopnie wznoszą się, co pokazują Mądrości Salomona, które w rzeczy samej różnią się, zgodnie z trzema stopniami cnoty, o których pisze Plotyn w Enneadach (4) (I. I.2.2–7), wskazując, że zasady mądrości powinny odnosić się tylko do aktów cnoty. Pierwszy stopień, wedle niego, obejmuje cnoty publiczne, z pomocą których człowiek umiarkowanie używa rzeczy tego świata i żyje pośród ludzi, a tak jest właśnie wedle Księgi Przysłów. Drugi stopień obejmuje cnoty zmierzające do oczyszczenia, pomagające człowiekowi odnosić się ze wzgardą do świata, na co wskazuje Księga Koheleta, która zmierza do odrzucenia spraw tego świata, co jasno wynika ze wstępu św. Hieronima. Trzeci stopień tworzą cnoty oczyszczonej duszy, pomagające człowiekowi oczyścić się w całości z doczesnych trosk, rozkoszować się kontemplacją samej mądrości, a to ukazane jest w Pieśni nad Pieśniami. Czwarty stopień daje wstęp do cnót będących w samych Bogu, gdzie udział w cnocie nie tyle jest dany, lecz pozwala czerpać z siebie radość.
Przez słowo i czyn poucza Mądrość Syracha. Stąd zasady mądrości, wyrażone przez pochwałę ojców zamykają tę księgę, co jasno pokazuje rozdział 44 i późniejsze.
Nowy Testament, który jest ustanowiony dla życia wiecznego nie tylko przez prawo, lecz dar łaski, dzieli się na trzy części. Pierwsza, poprzez Ewangelie, traktuje o źródle łaski. Druga ukazuje jej moc, na co wskazują listy św. Pawła Apostoła, dlatego rozpoczyna on od ukazania potęgi Dobrej Nowiny i powiada w Liście do Rzymian 1, 16: „Nie wstydzę się bowiem Ewangelii; gdyż jest mocą Bożą na zbawienie każdemu wierzącemu”. Trzecia część pokazuje, jak wcielane są w życie wyżej wymienione cnoty, o czym mówią pozostałe księgi Nowego Testamentu.
Źródłem łaski jest Chrystus. Ewangelia św. Jana 1, 16–17: „A z pełności Jego my wszyscyśmy wzięli, i łaskę za łaskę. Albowiem Zakon przez Mojżesza był dany; łaska i prawda stała się przez Jezusa Chrystusa”. W Chrystusie pojednane są dwie natury, Boska i ludzka. Wskazuje na to św. Jan na początku swej Ewangelii: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem było Słowo”. Na ludzką naturę Chrystusa wskazują głównie pozostałe Ewangelie, dzielą się wedle trzech rodzajów godności, która przysługuje Mu jako człowiekowi. Św. Mateusz mówi o Jego królewskiej godności. Stąd na początku swej Ewangelii pokazuje królewski rodowód Chrystusa i hołd, jaki oddali Mu trzej królowie. Św. Marek mówi o Jego prorockiej godności, dlatego na początku swej Ewangelii wskazuje na przepowiadanie Dobrej Nowiny. Św. Łukasz mówi o Jego godności kapłańskiej. Dla tej racji rozpoczyna swą Ewangelię w Świątyni, wśród kapłanów i kończy ją w Świątyni, i często do niej powraca, jak powiada werset jego Ewangelii: „znaleźli go w świątyni siedzącego pośrodku uczonych w Piśmie” (por. Łk 2, 46).
Można też w inny sposób pokazać różnicę między Ewangeliami. O św. Mateuszu można by powiedzieć, że przepowiada Chrystusa, wskazując głównie na misterium Wcielenia i dlatego przedstawia się go pod postacią mężczyzny. Św. Łukasz przepowiada Chrystusa w misterium Jego Męki, dlatego też przedstawia się go jako byka, który jest zwierzęciem ofiarnym. Św. Marek przepowiada Chrystusa w zwycięstwie Zmartwychwstania, dlatego przedstawia się go jako lwa. Lecz św. Jan, który wzbił się ku wysokościom Chrystusowej boskości, przedstawiany jest jako orzeł.
[Zaginęła oryginalna część tekstu św. Tomasza, ukazująca potęgę łaski Bożej przez odwołanie do listów św. Pawła] (5).
Działanie potęgi łaski pokazane jest przez rozwój Kościoła, w którym to przypadku należy rozważyć trzy kwestie. Po pierwsze, powstanie Kościoła, co pokazano w Dziejach Apostolskich, stąd św. Hieronim powiada w swym wstępie do Pięcioksięgu, że „Dzieje Apostolskie dają podstawowy wgląd w historię dziecięcia-Kościoła i ukazują szaty, jakie nosił”. Po drugie, wzrastanie Kościoła, zgodnie z którym uporządkowano apostolskie nauczanie listów kanonicznych. Po trzecie, kres Kościoła, gdy cała treść Pism ma swoje zwieńczenie w Apokalipsie św. Jana, a Oblubienica znajduje mieszkanie u boku swego Oblubieńca, Jezusa Chrystusa, dzieląc z Nim życie w chwale, do którego On ją powołał.
Kazanie: „Pochwała Pisma Świętego i Jego podział”
Czy treści Nowego Testamentu zawarte są już w Starym Testamencie?
Jedna rzecz zawiera w sobie drugą tak w sposób aktualny, jak potencjalny. W tym oto miejscu znajduje się aktualnie moje ciało, zaś ziarno zawiera w sobie potencjalnie całe drzewo. Stary Testament potencjalnie zawiera w sobie Nowy Testament, ponieważ pierwszy można porównać z drugim niczym niedoskonałość z doskonałością.
W komentarzu do wersetu z Ewangelii św. Marka: „Bo ziemia sama z siebie owoc rodzi, najprzód trawę, potem kłos, a potem pełne ziarno w kłosie” (Mk 4, 28), Chryzostom daje następującą interpretację: „Trawą jest prawo natury, kłosem Prawo Mojżeszowe, pełnym ziarnem w kłosie jest Prawo Dobrej Nowiny”.
Stąd też Nowy Testament zawiera w sobie Stary, niczym kłos, który mieści w sobie pełne ziarno.
Suma teologiczna, I-II, 107, 3, c.
Jakie zadania stoją przed tymi, którzy nauczają Pisma Świętego?
Król i Pan niebios na wieki ustanowił to prawo, że dary Jego Opatrzności powinny schodzić ku temu, co niżej położne poprzez pośredników (6). Stąd Dionizy Areopagita w piątej części swej Niebieskiej hierarchii powiada: „Najświętszym prawem boskości jest to, że rzeczy pośrednie powinny być pociągane do najwyższego Boskiego światła przez byty pierwsze”.
Prawo to ustanowione zostało nie tylko dla rzeczy duchowych, lecz i cielesnych. Dlatego też św. Augustyn w księdze O Trójcy Świętej mówi: „Stąd też, jako że większość rzeczy niskich i pomniejszych rządzonych jest w ustanowionym porządku przez subtelniejsze ciała, tak też wszystkie ciała rządzone są przez rozumnego ducha życia”. Dlatego też, w słowach psalmu Pan ustanawia to prawo, wiążące dla sposobu przekazywania duchowej mądrości, używając metafory rzeczy cielesnych: „Ty pokrapiasz góry z wysokości swoich”. W pełni zrozumiałe jest dla zmysłów, że z najwyżej położonych chmur spływa deszcz, poprzez który odświeżone są góry i nawodnione rzeki, by płynąć dalej, tak że nasycona ziemia może wydać owoc. Podobnie, z wysokości mądrości Bożej, umysły, które odbierają naukę, przedstawiane są niczym góry, na które spływa deszcz, deszcz światła mądrości Bożej, ubogacający umysły tych, którzy słuchają.
Stąd też w wybranym tekście rozważa się cztery kwestie. Wzniosłość i wysoką rangę nauki duchowej; godność tego, który jej naucza, kondycję słuchaczy, porządek nauczania.
Wzniosłość i wysoka ranga owej nauki wyraża się w słowach: „z wysokości swoich”. Te przymioty nauki świętej pochodzą z trzech źródeł.
Po pierwsze, wynikają z jej pochodzenia: gdyż to jest mądrością, co jest opisane jako pochodzące z wysokości. List św. Jakuba 3, 17: „Mądrość, która przychodzi z góry, najpierw jest czysta, potem spokojna, skromna, ustępliwa, pełna miłosierdzia i owoców dobrych, nie stronnicza i nie obłudna”. Mądrości Syracha 1, 5: „Zdrojem mądrości słowo Boże na wysokości”.
Po drugie, wynikają z subtelności jej przedmiotu. Mądrości Syracha 24, 7: „Jam mieszkała na wysokości, a stolica moja na słupie obłoku”. Tak też są szczyty mądrości Bożej, do których dochodzi każdy, choć niedoskonale, ponieważ, jak powiada św. Jan Damasceński (7) w dziele O wierze prawdziwej: „wiedza o istnieniu Boga jest w sposób naturalny złożona we wszystkich”. Ze względu na co powiedziane jest w Księdze Hioba 36, 25: „Wszyscy ludzie Go widzą, każdy patrzy z daleka”. Jednak pozostałe rzeczy są wyższe i dosięga je wyłącznie intelekt mędrca. List do Rzymian 1, 19: „Co z Boga może być poznane, to im jest jawne”. Niektóre z tych rzeczy są tak wysoko, że zupełnie przekraczają ludzki rozum, o czym mówi Księga Hioba 28, 21: „Skryte są od oczu wszystkich żyjących” i Psalm 17, 12: „I uczynił ciemność zasłoną swoją”. Lecz mogą być poznane w Duchu Świętym. „My zaś wzięliśmy nie ducha tego świata, ale Ducha, który jest z Boga” (por. 1 Kor 2, 12), pouczającym świętych nauczycieli, którzy wyłożyli Jego naukę w tekście Pisma Świętego. I oto najwyższy szczyt, który – jak powiedziano – zamieszkuje mądrość.
Po trzecie, wynikają z wzniosłości celu, a jest to cel najwyższy – życie wieczne. Ewangelia św. Jana 20, 31: „A te [słowa] są napisane, abyście wierzyli, że Jezus jest Chrystus Syn Boży: i żebyście wierząc, żywot mieli w imię Jego”. List do Kolosan 3, 1–2: „Jeśliście więc współpowstali z Chrystusem, co w górze jest, szukajcie, gdzie Chrystus jest siedzący na prawicy Bożej. Co w górze jest, miłujcie, nie co na ziemi”.
Z powodu wzniosłości i wysokiej rangi tej nauki, wymagana jest godność od tych, którzy ją przekazują. To powód, dla którego symbolizują ich góry, jak jest powiedziane: „Ty pokrapiasz góry z wysokości swoich”, a to dla trzech racji.
Po pierwsze z powodu wysokości gór. Gdyż wznoszą się one nad ziemię i sąsiadują z niebem. Tak też święci nauczyciele przez wzgardzenie ziemskimi rzeczami zwrócili się jedynie ku niebieskim. List do Filipian 3, 20: „Nasze zaś obcowanie jest w niebie, skąd też oczekujemy Zbawiciela, Pana naszego Jezusa Chrystusa”. Stąd też o nauczycielu nauczycieli, Chrystusie, powiedziane jest w Księdze Izajasza 2, 2: „I będzie w ostateczne dni przygotowana góra domu Pańskiego na wierzchołku gór… a popłyną do niej wszystkie narody”.
Po drugie z powodu ich wspaniałości. Gdyż góry rozświetlone są promieniami słońca. Podobnie, jako pierwsze otrzymują Bożą wspaniałość umysły świętych nauczycieli. Niczym góry są oświeceni przez pierwsze promienie Bożej mądrości. Psalm 75, 5: „Dziwnieś zajaśniał Ty z gór wiekuistych; strwożyli się wszyscy głupiego serca”. Górami są nauczyciele, którzy mają udział w wieczności. List do Filipian 2, 15: „świecicie jak światła na świecie”.
Po trzecie z powodu ochrony, jaką dają góry, gdyż bronią one kraju przed wrogiem. Tak zatem doktorzy Kościoła muszą stać w Jego obronie przed błędami. Synowie Izraela nie pokładali nadziei we włóczniach lub łukach, lecz broniły ich góry. Księga Ezechiela 13, 5: „Nie wstępowaliście naprzeciw aniście nie zastawili muru dla domu Izraelowego, abyście stali w bitwie w dzień Pański”.
Dlatego też wszyscy nauczyciele Pisma Świętego powinni składać dziękczynienie za chwałę ich życia, skoro mogą czcigodnie nauczać z mocą, gdyż powiada św. Grzegorz Wielki w swym dziele Księga reguł pasterskich: „Przepowiadanie tego, którego życie jest godne pogardy, również będzie wzgardzone”. Księga Koheleta 12, 11: „Słowa mędrców są jak ościenie i jak gwoździe głęboko wbite, które przez radę mistrzów dane są od pasterza jednego”. Gdyż serce nie może być pobudzane ani pociągane do bojaźni Bożej, jeśli nie jest głęboko zakorzenione w doskonałości życia.
Nauczyciele powinni być wykształceni, by mogli stosowanie nabywać wiedzę, czytając. List do Efezjan 3, 8–9: „Mnie najmniejszemu ze wszystkich świętych dana została ta łaska, żebym wśród pogan przepowiadał niedościgłe bogactwa Chrystusowe. I żebym oświecał wszystkich, jakie jest rozrządzenie tajemnicy ukrytej od wieków w Bogu”.
Powinni być zbrojni, by w dyskusji mogli obalać błędy. Ewangelia św. Łukasza 21, 15: „Bo ja włożę wam w usta słowa i mądrość, której nie będą mogli sprostać, ani się sprzeciwić wszyscy przeciwnicy wasi”.
O wszystkich tych funkcjach: przepowiadania, świętej lektury i dysputy powiedziane jest w Liście do Tytusa 1, 9: „żeby mógł napominać przez zdrową naukę i tych, którzy się sprzeciwiają, przekonywać”.
Kazanie „Pochwała Pisma Świętego” (1256 r.)
Jakimi przymiotami winni odznaczać się ci, którzy słuchają Słowa Bożego?
Wreszcie należy zwrócić uwagę na kondycję tych, którzy słyszą Słowo, a których figurą jest ziemia: „z owocu dzieł Twoich nasyci się ziemia”. A to dlatego, że ziemia jest najniżej położona. Księga Przysłów 25, 3: „Niebo wysoko, a ziemia nisko”. I dalej, ziemia jest mocno osadzona i niewzruszona. Księga Koheleta 1, 4: „Pokolenie przemija i pokolenie nadchodzi, a ziemia na wieki stoi”. Ponadto: ziemia wydaje owoc. Księga Rodzaju 1, 11: „Niech zrodzi ziemia ziele zielone i dające nasienie; i drzewo urodzajne, owoce czyniące według rodzaju swego”.
Podobnie powinni oni, w swej pokorze, być uniżeni niczym ziemia. Księga Przysłów 11, 2: „gdzie jest pokora, tam i mądrość”. Ponadto powinni trwać niewzruszeni, umocnieni życiem godnym i uczciwym. List do Efezjan 4, 14: „Abyście już nie byli dziećmi chwiejącymi się, i nie byli unoszeni każdym wiatrem nauki”. A życie ich winno dawać plon, jako że prawidła mądrości są złożonym w nich owocem. Ewangelia św. Łukasza 8, 15: „zachowują słowo i owoc przynoszą w cierpliwości”.
Dlatego też wymagana jest od nich pokora ze względu na naukę, która pochodzi ze słuchania Słowa. Mądrości Syracha 6, 34: „Jeśli nakłonisz ucha twego, pojmiesz naukę, a jeśli ci miło będzie słuchać, mądrym zostaniesz”. Powinni trwać niezachwiani, o niezmąconych pokusą zmysłach, by osądzić to, co słyszą. Księga Hioba 12, 11: „Czyż nie ucho rozsądza słowa?”. Powinni dawać owoc obfity dzięki temu, co zgłębiają, gdyż dobry słuchacz z kilku słów potrafi wyprowadzić wiele wniosków. Księga Przysłów 9, 9: „Daj mądremu sposobność, a przyczyni mu się mądrości”.
Kazanie „Pochwała Pisma Świętego”
W jakiej hierarchii rozważać trzeba nauczanie, które płynie od Boga przez szafarzy Jego Słowa do tych, którzy go słuchają?
Porządek rzeczy, jaki został tu przedstawiony, wynika z trzech kwestii, a mianowicie: hierarchii udzielania pouczenia duchowego, jego stosowności i należytości oraz jakości otrzymanego daru.
Po pierwsze należy mieć wzgląd na stopnie przekazu, ponieważ nie wszystko, co jest zawarte w Bożej mądrości, może być uchwycone przez umysły nauczycieli. Stąd nie powiedziano, że mądrość płynie z gór najwyższych, lecz wysoko wzniesionych. Księga Hioba 26, 14: „to o części dróg Jego się rzekło”. Podobnie, nie wszystko, co zostanie zrozumiane przez nauczycieli, zrozumiałe jest dla ich słuchaczy; 2 Kor 12, 4: „słyszał niewymowne słowa, których człowiekowi mówić się nie godzi”. Dlatego też nie powiedziano odnośnie tego, co tyczy się ziemi, że to góra daje owoc, lecz: „z owocu dzieł Twoich nasyci się ziemia”. Oto dlaczego św. Grzegorz Wielki (8), w swoich Moraliach, w następujący sposób wyjaśnia ten oto werset z Księgi Hioba: „On więzi wody w obłokach swoich, aby razem nie spadły na dół” (por. Hi 26, 8) – „Albowiem nauczyciel nie powinien pouczać prostaczków o wszystkim, co wie, ponieważ sam z siebie nie jest zdolny poznać jak wiele kryje się w tym Bożych tajemnic”.
Po drugie, porządek rzeczy ustalono ze względu na to, skąd bierze się jego stosowność i należytość, gdyż Bóg czerpie mądrość z siebie samego, jako ze swej natury. Stąd i wysoko wzniesione góry są Jego własnością. Księga Hioba 12, 13: „U Niego jest mądrość i moc, On ma radę i zrozumienie”. Lecz nauczyciele mają obfity udział w mądrości. Stąd powiedziano o nich, że spłynęły na nich wody z wysokości. Mądrości Syracha 24, 42: „Poleję mój ogród roślinny i napoję owoc łąki mojej”. Lecz i słuchacze mają w tym swój udział, odpowiedni im, symbolem tego jest w pełni nasycona ziemia. Psalm 16, 15: „nasycon będę, gdy się ukaże chwała Twoja”.
Po trzecie, trzeba pamiętać o sile Bożego przekazu, gdyż On poucza o mądrości mocą własnej potęgi. Stąd powiedziano, że sam z siebie nawadnia góry. Zaś nauczyciele przekazują mądrość nie inaczej, niż jako sługi. Stąd owoce z wysokości nie przysługują im jako własność, lecz są dziełem Boga: „owoc dzieł Twoich”. Pierwszy List do Koryntian 3, 4–5: „Jeśli bowiem jeden mówi: Ja jestem Pawła, a drugi: ja Apolla, czyż nie ludźmi tylko jesteście? Bo i czymże jest Apollo, i czym Paweł? Sługami są tego, któremuście uwierzyli”.
Zaś Drugi List do Koryntian 2, 16: „któż jest sposobny?”. Gdyż Bóg wymaga od swoich sług niewinności; Psalm 100, 6: „chodzący drogą niepokalaną, ten mi służył”; rozumności; Księga Przysłów 14, 35: „Sługa roztropny miły jest królowi”; gorliwości; Psalm 103, 4: „czynisz z aniołów twoich wichry, a ze sług twoich ogień palący”. I wreszcie posłuszeństwa; Psalm 102, 21: „Błogosławcie Panu… słudzy Jego, którzy czynicie wolę Jego!”.
Lecz choć nikt sam z siebie nie jest zdolny do takiej służby, może mieć nadzieję, że otrzyma wystarczające wsparcie od Boga. Drugi List do Koryntian 3, 5: „Nie żebyśmy sami od siebie, jakby sami z siebie, sposobni byli coś pomyśleć, ale dostateczność nasza jest z Boga”. Stąd Jego sługa musi prosić o to Boga. List św. Jakuba 1, 5: „A jeśli komuś z was zbywa na mądrości, niech prosi Boga, który z prostotą wszystkim daje, nie wymawiając, a będzie mu dana”.
Kazanie „Pochwała Pisma Świętego”
(1) Wprowadzeniem do niniejszego tekstu św. Tomasza z Akwinu jest wers z Księgi Barucha 4, 1: „Ta jest księga przykazań Bożych i zakon, który jest na wieki; wszyscy, którzy go trzymają przyjdą do żywota, a którzy go opuścili, do śmierci”.
(2) Trzecia Księga Ezdrasza uważana jest przez Kościół katolicki za apokryf, inaczej niż w prawosławiu, które przyjmuje jej kanoniczność.
(3) Św. Hieronim (ok. 347–420), ojciec Kościoła, pustelnik, pisarz i tłumacz Pisma Świętego z greki na łacinę (Wulgata), jego relikwie znajdują się w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie.
(4) Plotyn (204–269), twórca wpływowej szkoły filozoficznej znanej jako neoplatonizm; twórca Ennead, które swą nazwę czerpią z tego, że pięćdziesiąt cztery zawarte w nich rozprawy ułożono w sześć dziewiątek; Plotyn twierdził, że fundamentem bytu jest Jednia – doskonała i prosta, z której w drodze emanacji (hipostazy), wywodzą się wszelkie uporządkowane hierarchicznie byty, coraz bardziej złożone i wybrakowane w swym istnieniu. Kresem bytu jest materia, przemieszana z nicością; człowiek wznosi się do Jedni poprzez odrzucenie materii i wszelkich form pośrednich między ludzkim umysłem a Jednią.
(5) Wyjaśnienie podane za tekstem anglojęzycznym.
(6) Wprowadzeniem do tego kazania jest następujący werset z Księgi Psalmów 103, 13: „Ty pokrapiasz góry z wysokości swoich, z owocu dzieł Twoich nasyci się ziemia”.
(7) Św. Jan Damasceński (ok. 675–749), mnich w klasztorze św. Saby w Jerozolimie, kapłan; autor dzieła Źródło wiedzy, którego trzecią, najbardziej cenioną część chrześcijańscy scholastycy nazwali mianem O wierze prawdziwej.
(8) Św. Grzegorz Wielki (540–604), doktor Kościoła rzymskokatolickiego, przerwał świetną karierę urzędniczą, by w latach siedemdziesiątych VI wieku wstąpić do benedyktynów; w roku 577 papież Benedykt I uczynił go diakonem w Rzymie, a dwa lata później papież Pelagiusz II mianował go swym przedstawicielem na dworze w Konstantynopolu; papieżem został w roku 590; wielki reformator Kościoła i jego instytucji, ujednolicił i upowszechnił obrządek rzymski; pozostawił po sobie wielki dorobek piśmienniczy, w tym Moralia, będące komentarzem do Księgi Hioba; jemu również zawdzięczamy gregoriański kalendarz i chorał.
Powyższy tekst jest fragmentem książki Św. Tomasz z Akwinu. 101 pytań i odpowiedzi.