Ogniwo łączące narodzenie Chrystusa z Jego męką i zmartwychwstaniem jest bardzo wyraźne w Mszy świętej tej niedzieli. Jej temat przenosi nas już do chwili Ofiarowania Pana Jezusa w Świątyni: jest On ustanowiony „na upadek i na powstanie wielu… i na znak, któremu sprzeciwiać się będą” (Łk 2, 34). Duszę Maryi przebije miecz.
Dzisiejsza Msza święta, choć pełna radości z narodzin Zbawiciela, jest jednocześnie mocnym przypomnieniem celu Wcielenia. Jeśli chodzi o nauczanie dzieci, możemy pominąć pełne objaśnianie tajemnic podjętych w liturgii tej niedzieli, aby omówić je lepiej w kolejne dni świąteczne.
Jest to najlepszy dzień, aby zwrócić uwagę na błogosławieństwa dla niemowląt i dzieci, zawartych w Rytuale Rzymskim. Psalm 112 „Chwalcie słudzy pańscy, chwalcie imię Pana…” (Ps 113 [112], 1) można objaśnić dzieciom, by mogły wykorzystać go jako poranną lub wieczorną modlitwę. Jeśli możliwe, ksiądz proboszcz może zorganizować tego popołudnia ceremonię błogosławienia dzieci w kościele:
„Panie Jezu Chryste, Synu Boga żywego, narodzony przed wiekami, Ty zechciałeś stać się niemowlęciem, bo umiłowałeś taką niewinność. Ty, który przyniesione do Ciebie dzieci obejmowałeś z miłością i błogosławiłeś je, przybądź z najsłodszymi błogosławieństwami do tego niemowlęcia i uchroń jego umysł od złego. Zaproś je do wzrastania w mądrości, latach i łasce, by zawsze podobało się Tobie, który z Bogiem Ojcem żyjesz i królujesz w jedności Ducha Świętego, przez wszystkie wieki wieków. Amen”.
Tak jak wszystkie inne dni oktawy Narodzenia, niedziela ta jest nazywana w Szkocji „zwariowanym dniem”. Znajdujemy się w środku okresu świątecznego i nawet czas pracy powinien być radosny i święty. Jeśli chodzi o dzieci, powinny bawić się i uprawiać sporty zimowe, mając nieliczne obowiązki związane ze szkołą i nauką. Należy pamiętać, że skoro powstrzymywaliśmy je od zabawy na przyjęciach w okresie Adwentu, teraz nadszedł czas na różnego rodzaju wesołą i niewinną, a nawet świętą, rozrywkę. Jest to czas kolędowania w domu i na ulicach. Na tę niedzielę oktawy polecamy szczególnie tradycyjną hiszpańską kolędę A la Nanita Nana.
Święto Obrzezania Pańskiego (stacja w kościele Matki Bożej na Zatybrzu) i Najświętszego Imienia Jezus (niedziela między Obrzezaniem a Objawieniem Pańskim lub, jeśli nie występuje zgodnie z kalendarzem, 2 stycznia)
Święto Obrzezania jest prawdopodobnie najdawniejszym świętem Dziewiczej Matki. Poprzednio czcigodny kościół Matki Bożej Męczenników, starożytny Panteon, był kościołem stacyjnym, w którym tego dnia papież odprawiał Mszę świętą. Kościół jest najbardziej wdzięczny Maryi z powodu wielkiej roli, jaką odegrała zarówno we Wcieleniu, jak i w Odkupieniu dokonanym przez Zbawiciela. Pierwsze przelanie krwi Chrystusa przywodzi na myśl Jego największą Ofiarę miłości na krzyżu. Dzisiaj po raz pierwszy Maryja jest Współofiarodawczynią tej Ofiary. Faktycznie pierwszy dzień roku jest świętem rodzinnym. Naśladując obyczaj kanadyjski, niech pierwszą czynnością ojca o poranku będzie udzielenie błogosławieństwa swoim dzieciom. Pan Nasz przyszedł na świat, aby wypełnić wolę swego Ojca niebieskiego, a przez większość swego życia był posłuszny i poddany Józefowi i Maryi. Dzieci uczą się, że powinny łączyć wszystkie swoje małe ofiary przez cały rok, z ofiarami Dzieciątka z Betlejem.
Przez wieki początek nowego roku wiązał się z wieloma zwyczajami i ceremoniami we wszystkich krajach. Oto widzimy druidów z konarami jemioły, kufel grzańca i rauchnacht, czyli noc kadzidła, w Austrii, poszukiwania elbetritch – mitycznego ptaka, rzymskie obchody ku czci bożka Janusa o dwóch twarzach, oraz etrennes (prezenty) w Jour de l’An (pierwszy dzień Nowego Roku). Kiedy cesarze rzymscy schrystianizowali się, nie zakazali wszystkich obyczajów z czasów pogańskich, lecz podjęli próbę „ochrzczenia” ich lub przynajmniej dążyli do unikania zabobonnych praktyk wśród chrześcijan.
Pierwszego dnia roku Kościół obchodzi oktawę Narodzenia i święto Obrzezania. Jako kochająca Matka uznaje, że pierwszy dzień roku cywilnego jest dniem świątecznym we wszystkich krajach i dlatego ogłosił go uroczystością obowiązkową (1), pragnąc, abyśmy Bogu złożyli swoje pierwsze dziękczynienie i cześć. Oby pierwszy dzień Nowego Roku przypominał ludziom o cennym darze czasu, jaki otrzymaliśmy od Boga, byśmy wykorzystywali go zgodnie z Jego Bożą Opatrznością do osiągnięcia wieczności.
Sylwester z niewinną zabawą jest tak naprawdę dniem poważnej refleksji. Dla chrześcijan rok bierze swój początek w pierwszą niedzielę Adwentu, a dzieci powinno się uczyć, żeby odprawiały swoje doroczne rekolekcje przed niedzielą, w którą świętujemy Nowy Rok Boży. Jednak w Sylwestra dzieci mogą także przyłączyć się do rodziców w modlitwie i dziękczynieniu za dary, jakimi Bóg obdarzył ich w ubiegłym roku oraz prosić o potrzebne łaski na nadchodzący rok cywilny. W końcu pierwsze owoce krwi Dzieciątka-Zbawiciela zostały ofiarowane w dniu Obrzezania. My także powinniśmy ofiarować Mu „nowy początek” jako poranną modlitwę ku czci Najświętszej Trójcy.
Jedną z najbardziej pożytecznych i ciekawszych rzeczy, jakie dzieci mogą robić w ostatni dzień roku, jest pomoc mamie w przygotowaniu Ciasta Biblijnego. Nie ma to jak wzbudzanie zainteresowania Pismem Świętym w kuchni. Na podstawie Biblii Świąteczna książka kucharska proponuje intrygujący przepis:
4 i pół szklanki Trzeciej Księgi Królewskiej 4, 22,
1 i pół szklanki Księgi Sędziów 5, 25,
2 szklanki Księgi Jeremiasza 6, 20,
2 szklanki Pierwszej Księgi Królewskiej 30, 12,
2 szklanki Księgi Nahuma 3, 12,
1 szklanka Księgi Liczb 17, 8,
2 łyżki Pierwszej Księgi Królewskiej 14, 25,
6 jednostek Księgi Jeremiasza 17, 11,
szczypta Księgi Kapłańskiej 2, 13,
1 łyżeczka Księgi Amosa 4, 5,
doprawić do smaku Drugą Księgą Kronik 9, 9,
dodać cytrynę i podążać za radą Salomona o tym jak być grzecznym chłopcem z Księgi Przysłów 23, 14, a będziesz mieć dobre ciasto.
Jeśli kuchnia tym razem nie została przewrócona do góry nogami, być może uda się zrobić śnieżki według przepisu Florence Berger, która mówi w Gotowaniu dla Chrystusa, że są one tradycyjnym poczęstunkiem noworocznym, kiedy „sprawia On, że pada śnieg, jak ptaki, co ku ziemi zlatują, a jego opad jest jak nalot szarańczy. Piękność jego bieli zadziwia oko, a jego padaniem zachwyca się serce” (Syr 43, 18).
New life for New Year’s Eve („Nowe życie na Sylwestra”) zawiera kilka dobrych propozycji zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Tematem wybranym jako motyw wieczoru są dzwonki. Jeden z pomysłów mówi, że dzwonki jako symbol chrześcijańskich zgromadzeń można wykorzystać na zaproszeniach na przyjęcie, na którym będą podawane ciasteczka w kształcie dzwonków, a o północy uroczyście wybije dzwon, zwłaszcza jeśli w kościele parafialnym odbywa się w tym czasie Msza święta. „Dzwony zawsze były związane z Nowym Rokiem i przedstawiane na kartkach z życzeniami, ale niemal zapomnieliśmy, co oznaczają. Znaczenie dzwonu sięga daleko wstecz w historię człowieka. Dzwony wzywały chrześcijan wszystkich wieków do wspólnej modlitwy, do radowania się, do żałoby. Wzywają nas na Mszę, głoszą zawarcie małżeństwa, ogłaszają śmierć, dzwonią z okazji uroczystości. W ten sposób motyw dzwonów przypomni nam o życiu chrześcijańskim, które wspólnie dzielimy. Dzwony są pięknym symbolem, rozpoczynając Nowy Rok, który mamy spędzić razem jako wspólnota rodzin albo grupa działająca w świeckim apostolacie”.
Dzieci uwielbiają dzwonić dzwonkami, podobnie jak lubią zapalać świece i bawić się zapałkami. Każde dziecko powinno doczekać się swojej kolejki w dzwonieniu na Anioł Pański w domu, najlepiej w tym samym czasie, kiedy dzwoni się w kościele. W Sylwestra cała rodzina może uczestniczyć w dzwonieniu i śpiewaniu Gloria in excelsis Deo, Te Deum lub jednego z psalmów pochwalnych. Urocze będzie wysłuchanie nagrania dzwonów katedralnych.
Doskonałą metodą pedagogiczną jest przekazanie dziecku wiedzy na temat znaczenia i symboliki jakiegoś przedmiotu zanim się go użyje. Ponieważ dzwonki i świece, grzaniec i bierwiona widuje się często na kartkach z życzeniami na Boże Narodzenie i Nowy Rok, dziecko powinno być świadome ich znaczenia. W tym kraju Nowy Rok opiera się na starej angielskiej tradycji. Zdobienie sal i zapalanie świątecznych świec powinno wiązać się z wieńcem Bożonarodzeniowym i świecami adwentowymi. Bierwiona, stary zwyczaj związany z zimowym przesileniem, kiedy najkrócej towarzyszy nam światło dzienne, jest zwyczajem pogańskim, który można schrystianizować.
Gromadzenie się wokół ognia oznacza jedność, a palenie ognia i świec – rozpraszanie ciemności, kiedy Światło przyszło na świat w Boże Narodzenie. Broszurka z Grailville mądrze sugeruje pobłogosławienie bierwion modlitwą opartą na liturgii pierwszej Mszy Bożonarodzeniowej. Kiedy dzieci wniosą polano lub wielką świecę do pokoju, ojciec wyjaśnia jej znaczenie i zapala mówiąc: „Boże, któryś ustanowił ten święty czas, aby zajaśniał blaskiem prawdziwego Światła, spraw, błagamy Cię, abyśmy my, którzy poznaliśmy tajemnicę Jego światłości na ziemi, mogli radować się Jego szczęściem w niebie. Który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg przez wszystkie wieki wieków. Amen”.
Tak jak światło i ogień symbolizują przyjście Zbawiciela i jedność wszystkich ludzi w Chrystusie, tak kielich grzańca kojarzy się z miłością św. Jana. Bicie dzwonów i śpiewanie pieśni Bożonarodzeniowych są echem czystości serca, co wywołuje radość w rodzinie. Sylwester jest doskonałym dniem, aby wytłumaczyć dzieciom znaczenie błogosławienia kościelnych dzwonów.
Gościnność jest znakiem szczególnym wieczoru. Duch Bożego Narodzenia powinien objąć starszych, obcych, ubogich i samotnych. Nikt nie powinien być wykluczony z rodzinnych obchodów Sylwestra. Należy naśladować Chińczyków, którzy są szczególnie oddani sędziwym członkom rodziny w okazywaniu im szacunku i poważania. Duch rodziny odzwierciedla w tym okresie miłość i uprzejmość wobec wszystkich ojców i matek z rodu.
Powagi dodaje temu wieczorowi „godzina czuwania”. Modlitwę należy dokładnie umiejscowić w czasie, żeby jej punkt kulminacyjny zbiegł się z północą. Nie ma lepszego sposobu, aby zakończyć rok i rozpocząć nowy, niż rodzinną modlitwą poprzedzającą Mszę świętą o północy. Należy żałować i dziękować za przeszłość oraz modlić się o pokój i świętość na nadchodzący rok. Najprostszym sposobem zrozumienia liturgicznego noworocznego nabożeństwa o północy jest porównanie go z Suchymi Dniami. Przypominamy sobie, że środy Suchych Dni poświęcone są Matce Najświętszej, piątki dniami pokuty i modlitwy za przeszłość, a soboty dniami dziękczynienia i odnowy, zakończonymi nabożeństwem wigilijnym wprowadzającym w niedzielę. Noworoczna godzina modlitwy powinna zawierać praktycznie te same motywy i skończyć się biciem dzwonów oraz uczestnictwem w Mszy świętej o północy.
Dzisiaj i w uroczystość Najświętszego Imienia Jezus, która jest wszakże uzupełnieniem święta Obrzezania (w rzeczywistości Ewangelia jest ta sama), powinno się objaśnić dzieciom imię Zbawiciela. Podczas Adwentu Izajasz nazwał Mesjasza Emanuelem, którego nie należy uważać za osobiste lub własne imię, a raczej za imię symboliczne, oznaczające „Bóg z nami”. Św. Paweł zawsze nazywał Go Jezusem Chrystusem. Słowo „Chrystus” nie było oryginalnie imieniem własnym, ale zawsze odnosiło się do Naszego Pana na mocy Jego służby jako Pomazańca, Odkupiciela. Imię „Jezus” jest Jego imieniem osobistym, które preferuje nowoczesna pobożność, nawet jeśli imię „Jezus Chrystus”, stosowane przez św. Pawła, preferuje obiektywna pobożność liturgii. Kiedy mówimy o Chrystusie, myślimy o Boskim Najwyższym Kapłanie, który odnawia swoją Ofiarę na ołtarzu, czy o Boskim Królu zasiadającym na tronie Boga, który przyjdzie sądzić żywych i umarłych. Imię własne Pana, Jezus, odnosi się bardziej do ludzkiej natury Chrystusa jako Boga-człowieka, który żył i umarł za nas, który jest Dobrym Pasterzem, prowadzącym nasze dusze do nieba. Ponieważ imię Jezus jest imieniem własnym Boga-człowieka, zaleca się skłonić głowę na dźwięk tego imienia raczej niż na tytuł Chrystusa.
„Na Imię Jezusa wszyscy w niebie, na ziemi i w piekle muszą się pokłonić, a każdy język wyznać, że Pan Jezus Chrystus jest w chwale Ojca” (Introit święta Najświętszego Imienia Jezus). Jedynie dzięki temu Imieniu można osiągnąć Zbawienie.
Oprócz kolędowania i rodzinnego świętowania w te dni Maryi i Jezusa, zainteresować dzieci może mała zgadywanka. W naszych kościołach parafialnych znajdują się tajemnicze znaki, których znaczenie można zgadywać. Co oznacza „Chi-Rho”, IHC lub IHS? Dlaczego ryba jest symbolem Chrystusa? Co to jest Maiestas Domini? Choinka przypomina znaczenie PHOS i ZOE, tworzące monogram w kształcie krzyża. Odpowiednią pieśnią na to święto jest prosty, krótki hymn z nieszporów Iesu Dulcis Memoria („Jezu, na samą myśl o Tobie”). Co stało się z dekoracją Ciasta Biblijnego? Cóż, oczywiście trzeba je udekorować jednym z monogramów imienia Jezus. Mogłoby nawet mieć kształt ryby z literami ICTHUS napisanymi czerwonym lukrem: Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel.
Ku radości i zbudowaniu matki rodziny i dziewczynek, dobrze jest podkreślić, że dzień 2 stycznia jest dniem św. Makarego, patrona cukierników. Aż do wieku średniego św. Makary Młodszy handlował kandyzowanymi śliwkami. Nazwę tych słodyczy dawniej wykorzystywano do określania kandyzowanych owoców, ale z czasem zaczęto określać tak wszystkie cukierki i ciastka. Produkując lub jedząc cukierki czy kandyzowane owoce tego dnia możemy uczcić patrona, który został wielkim pustelnikiem znanym z dobroci dla zwierząt.
Ks. Edward J. Sutfin
(1) 1 stycznia to uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, kończąca Oktawę Narodzenia Pańskiego.
Powyższy tekst jest fragmentem książki ks. Edwarda J. Sutfina Prawdziwy duch Bożego Narodzenia.