Najpiękniejsze modlitwy Maryjne. Wprowadzenie

Modlitwa do Najświętszej Maryi Panny jest naszym chrześcijańskim dziedzictwem. Od początku chrześcijanie czcili Maryję jako Matkę Boga i modlili się do Niej tak w liturgii, jak i podczas nabożeństw prywatnych. Jest Ona „chwałą [niebieskiego] Jeruzalem… niezrównaną radością [nowego] Izraela… chlubą naszego [chrześcijańskiego] ludu” (Jdt 15, 9).

Teologiczne podstawy modlitwy Maryjnej zostały ustalone przez papieża Pawła VI w jego wspaniałej adhortacji apostolskiej z 1974 roku O należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu Najświętszej Maryi Panny (Marialis Cultus): „[Kościelne] prawo wierzenia domaga się, by jego prawo modlitwy w stosunku do Matki Chrystusa wszędzie pomyślnie się rozwijało. Ten zaś kult Maryjny jest głęboko zakorzeniony w objawionym Słowie Bożym i mocno wspiera się na prawdach nauki katolickiej, jakimi są: szczególna godność Maryi, która jest «Rodzicielką syna Bożego, a przez to najbardziej umiłowaną córką Ojca i świętym przybytkiem Ducha Świętego; dzięki zaś temu darowi szczególnej łaski góruje wielce nad wszystkimi innymi stworzeniami zarówno ziemskimi, jak niebieskimi»” (nr 56).

W swym pięknym liście pasterskim z 1973 roku Oto Matka Twoja, biskupi Stanów Zjednoczonych objaśnili znaczenie modlitwy Maryjnej: „Kiedy Maryja jest czczona, Jej Syn cieszy się należytym uznaniem, jest miłowany i wielbiony, a Jego przykazania zachowywane. Czcić Maryję we właściwy sposób znaczy uznawać Jej Syna, ponieważ jest Ona Matką Boga. Miłować Ją to miłować Jezusa, bo Ona jest zawsze Matką Jezusa. Modlić się do Maryi to znaczy nie zastępować Nią Chrystusa, lecz wielbić Jej Syna, który pragnie, byśmy ufali Jego Świętym, a szczególnie Jego Matce. Naśladować «Pannę wierną» znaczy zachowywać Przykazania Jej Syna” (nr 82).

Maryja w modlitwie Kościoła

Słowo Boże mówi nam, że Maryja była obecna wraz z uczniami na modlitwie przy narodzinach Kościoła, kiedy Duch Święty zstąpił na uczniów w Wieczerniku (por. Dz 1, 14). Z tego powodu Kościół zawsze przeznaczał Maryi miejsce w liturgii, która jest publiczną modlitwą Mistycznego Ciała Chrystusa. Po pierwsze, Kościół modli się do Boga z Maryją. Upodabnia się on do Maryi przyjmując Słowo Boże i stosując je w praktyce lub powtarza Magnificat – wspaniały dziękczynny kantyk Maryi. Identyfikuje się także z Maryją podczas składania ofiary Chrystusa na krzyżu lub ucieka się (przynajmniej pośrednio) do wstawiennictwa Maryi w niebie.

Po drugie, Kościół modli się do Boga oddając cześć Maryi. Czci Pannę Maryję wielbiąc Boga za uczestnictwo Matki Jezusa w głównych wydarzeniach życia Jej Syna. Kościół także oddaje Bogu cześć za szczególne łaski, które przygotowały Maryję Pannę do Jej misji oraz za zasługi, jakimi została obdarowana w ciele i duszy, jak również za wiele wydarzeń z życia ludu Bożego, w których to działanie Maryi było szczególnie ewidentne. W każdym czasie Kościół może prosić Matkę Kościoła o wstawiennictwo, aby jego dzieci mogły Ją naśladować czy też cieszyć się Jej opieką.

Po trzecie, Kościół modli się do Maryi. Zwraca się bezpośrednio nie do Boga, lecz do samej Maryi – by Ją wielbić, gratulować Jej słowami Ewangelii i bezpośrednio prosić o wstawiennictwo u Jej Boskiego Syna i Trójcy Świętej.

Jest jednak rzeczą szczególnej wagi, aby pamiętać, że w żadnej z tych form, modlitwa do Maryi nie jest postrzegana przez Kościół jako cel sam w sobie. Pozostaje rzeczą właściwą oddawanie należnej czci samemu Bogu. Ojciec otrzymuje cześć i chwałę za mądrość Jego zamierzeń objawionych Maryi. Poprzez cześć oddawaną Maryi, Syn jest bardziej znany i miłowany. Również działanie Ducha Świętego w Maryi i Kościele jest wielbione i głoszone.

Innymi słowy, pośrednictwo Maryi nie jest dodatkowe w odniesieniu do pośrednictwa Chrystusowego, ponieważ Maryja i Chrystus są zjednoczeni w tajemnicy Jego Mistycznego Ciała. Modlącym się do Niej, spieszy Ona z matczynym wsparciem swej osobistej modlitwy, która łączy się z najwyższą modlitwą Chrystusa – jedynego Pośrednika.

Maryja w modlitwie chrześcijan

Tak więc, chrześcijanie od samego początku modlili się do Maryi, to jest, wzywali Jej, zwłaszcza w czasach przeciwności – prób, herezji, prześladowań i wojen.

Nie trudno pojąć przyczynę, którą wyraził papież Leon XIII: „Zawsze było zwyczajem katolików, w niebezpieczeństwie i trudnych czasach uciekać się do Maryi i szukać pokoju w Jej matczynej dobroci, co świadczy o tym, że Kościół katolicki zawsze i słusznie, pokładał całą swoją nadzieję i ufność w Matce Bożej. Ta, która wraz ze swym Synem uczestniczyła w dziele zbawienia rodzaju ludzkiego, ma u Niego większą łaskę i moc niż jakiekolwiek ludzkie czy anielskie stworzenie kiedykolwiek otrzymało lub może otrzymać. A ponieważ jest dla Niej największą przyjemnością udzielać swej pomocy i pociechy tym, którzy Jej szukają, nie można wątpić, że raczy Ona, i to z zatroskaniem, przyjąć dążenia Kościoła powszechnego” (encyklika Supremi Apostolatus [„Najwyższy Urząd Apostolski”], 1 września 1883 r.).

Wielki doktor Kościoła, św. Bernard z Clairvaux, podsumował to nawet lepiej, we właściwy sobie sposób:

„W niebezpieczeństwie, nieszczęściu czy wątpliwości, myśl o Maryi i wzywaj Jej.
Niech imię Maryi nigdy nie będzie z dala ust twoich i serca.
Aby kosztować owocu Jej modlitw, nie zapominaj przykładu Jej życia.
Podążając za Maryją, nigdy nie zgubisz swej drogi.
Modląc się do Niej, nigdy nie wpadniesz w rozpacz.
Kontemplując Maryję, nigdy nie zbłądzisz.
Wspierany przez Maryję, nigdy nie upadniesz.
Pod Jej opieką, nigdy nie ogarnie cię lęk.
Pod Jej przewodnictwem nigdy się nie znużysz.
A z Jej pomocą, osiągniesz swój niebieski cel”.

Taki nacisk Kościoła na uciekanie się do Maryi przez wszystkich wiernych, może wynikać z faktu, że główne modlitwy Maryjne są najczęściej nieznanego pochodzenia. Rozkwitają one spontanicznie niczym przeróżne kwiaty o każdej porze roku, świadcząc o pobożności wszystkich, kolejno następujących po sobie wieków chrześcijaństwa.

Odwoływanie się do Maryi w początkach chrześcijaństwa

Już w pierwszym pokoleniu chrześcijan dostrzegamy wyjątkową cześć i oddanie dla Maryi. Anioł podczas Zwiastowania wita Ją z najwyższym szacunkiem jako „pełną łaski” (Łk 1, 28), a Jej kuzynka Elżbieta czyni podobnie przez słowa: „Matka mojego Pana” (Łk 1, 43).

Wczesny Kościół zaświadcza o wielkiej roli Maryi Panny w chrześcijańskiej pobożności. Na przykład w Wyznaniu wiary, głosi on Chrystusa jako Syna Bożego „narodzonego z Maryi Panny” (wersja Credo chrzcielnego z drugiego wieku zawarta w różnych dziełach apokryficznych Nowego Testamentu, np. w Protoewangelii Jakuba, zwanej też Ewangelią Maryi).

Podobnym świadectwem Kościoła są rzymskie zabytki cmentarne z II–III wieku, jak np. freski z cmentarza Pryscylli, przedstawiające proroka Izajasza, który wskazuje na Matkę Bożą, siedzącą z Dzieciątkiem Jezus w ramionach.

Po trzecie, w Tradycji apostolskiej Hippolitusa, który wywarł ogromny wpływ na liturgie wschodnie, Kościół przedstawia pierwotny temat Dziewicy już w pierwszej części Modlitwy eucharystycznej: „Zesłany z Nieba do serca Panny, poczęty w Jej łonie, stał się ciałem i objawił jako Syn [Boży], zrodzony z Ducha i Dziewicy”.

Tak więc, w nauczaniu Kościoła, Maryja zajmuje miejsce ze względu na swój integralny związek z Wcieleniem Syna Bożego. Nieco później, powiązanie Maryi z Jej Synem w ekonomii zbawienia pozyska Jej miejsce wraz z Nim w modlitwie dziękczynnej Kościoła. Zostanie Ona wymieniona przed apostołami w Communicantes („Wspomnienie Świętych”) Kanonu rzymskiego (tj. w Pierwszej modlitwie eucharystycznej) czy po prorokach na liście chronologicznej wschodniej Anafory. Toteż Maryja zostaje umieszczana na najwyższym szczeblu Kościoła w niebie, stając się pierwszą istotą wyłącznie ludzką, której wspomnienie Kościół ziemski (reprezentowany przez zgromadzenie eucharystyczne) poleca obchodzić.

Wiek III wyłania na forum pierwszą znaną modlitwę do dziewiczej Matki Boga, Pod Twoją obronę. Wzywa się w niej Jej pomocy w próbach i grzechu, mocno podkreślając Boskie Macierzyństwo Maryi, dziewictwo, świętość i potężne wstawiennictwo w przeciwnościach.

IV wiek przekazuje nam wizerunek na cmentarzu przy Drodze Nomentańskiej, modlącej się, tj. wstawiającej się Madonny.

Ten sam okres prezentuje patrystyczną Modlitwę do Matki Bożej: „Nadziejo wszystkich chrześcijan, łagodząca Boży gniew, jedyna po Bogu Ucieczko, Światłości, Mocy, Skarbnico, Chlubo wszystkich do Ciebie się garnących, Wspomożycielko Twych czcicieli w przygodach duszy i ciała, której wstawiennictwo u Boga jest wszechmocne i wydane do dyspozycji grzeszników”.

Od V do XI wieku

W wieku V powstaje hymn (lub modlitwa) Akatyst, wraz ze swą bogatą listą określeń poświadczających potężne orędownictwo Maryi. Natomiast w wiekach VI–VII do Mszy świętej o Zwiastowaniu zostaje wprowadzone Zdrowaś Maryjo.

Antyfonarz św. Grzegorza Wielkiego z VI wieku, podaje teksty wyrastające z greckiej tradycji, włącznie z antyfoną: „Wesel się Panno Maryjo; Ty pokonałaś wszelkie herezje świata całego”, przypisywaną Rzymianinowi, Wiktorowi Ślepcowi. Pokrewna jej jest antyfona, która stała się częścią stałą Oficjum o Maryi: „Uczyń mnie godnym wielbienia Ciebie, o Panno święta; umocnij mnie przeciw wrogom Twoim”.

Z wiekiem VII zostaje wprowadzony hymn (błędnie przypisywany św. Ambrożemu), zapraszający do modlitwy do Najświętszej Panny: „Przeto, módlmy się, o ludu, do dziewiczej Matki Bożej, ażeby uprosiła nam pokój i wolność”.

Jednocześnie, kazanie o narodzinach Maryi zawiera antyfonę, która będzie powtarzana w Oficjum o Najświętszej Pannie oraz przy Benedictus sobotniego Oficjum o Maryi: „Święta Maryjo, wspomagaj ubogich, podtrzymuj słabych, pocieszaj płaczących; módl się za ludem, oręduj za duchowieństwem, i wstawiaj się za poświęconymi Bogu kobietami”.

Ten sam VII wiek przynosi nam pierwsze wezwania do Litanii Maryi, włącznie z prostą suplikacją „Święta Maryjo, módl się za nami” jak również pierwsze modlitwy adresowane do Maryi, autorstwa św. Ildefonsa z Toledo, które stały się wówczas częścią mozarabskich ksiąg liturgicznych.

Wiek IX ogląda reformatora liturgii, Alcuina z Yorku, opracowującego Sakramentarz dla prywatnego nabożeństwa, które zawiera dwie Msze wotywne o Najświętszej Pannie, stanowiące, wraz z modlitwami do Niej, preludium do Oficjum o Maryi.

Wiek X to kontynuacja modlitw do Maryi, wyrażanych przez wezwania litanijne i hymny. Jednym z przykładów jest modlitwa Oda z Cluny, który ma w zwyczaju nazywać Najświętszą Pannę „Matką Miłosierdzia”. Zwrot ten zostaje potem włączony do Litanii Loretańskiej oraz zakorzenia się w pierwotnym tekście Salve Regina Misericordiae – „Witaj Królowo miłosierdzia”.

Wiek XI przynosi piękne modlitwy takie jak Salve Regina („Witaj Królowo”) i Alma Redemptoris Mater („Matko Odkupiciela”), przyzywające potężnej pomocy Maryi.

Od XII do XVI wieku

W wieku XII wyłania się antyfona Ave Regina Caelorum („Witaj niebios Królowo”), sławiąca chwałę Królowej nieba, która zrodziła Chrystusa, Światłość świata.

W XIV wieku zostaje skomponowany Stabat Mater („Stała Matka Boleściwa”), wspaniały wzruszający hymn o współcierpieniu Najświętszej Panny u stóp krzyża. W tym samym czasie Angelus („Anioł Pański”) upamiętnia wielki moment Wcielenia, kiedy przez „tak” Maryi, Syn Boży stał się człowiekiem w Jej łonie.

Wiek XV wyłania na światło dzienne ostateczną wersję Litanii Loretańskiej, litanii Matki Chrystusa i Dziewicy dla świata, naszej Wspomożycielki i Królowej Aniołów. Jednocześnie kształtuje się ostateczna forma modlitwy różańcowej. Prosimy w niej Najświętszą Pannę, by złączyła nasze drobne troski i małe zwycięstwa z Jej własnymi, i zanurzyła je w radościach, smutkach i zwycięstwach Jej Syna. W ten sposób, nasze smutki nie mogą być gorzkie, a nasze zwycięstwa zawsze mogą być wielkoduszne. Ten sam wiek jest świadkiem pojawienia się znanej wzruszającej modlitwy Memorare („Pomnij”).

XVI wiek przynosi ostateczną wersję modlitwy Zdrowaś Maryjo. Jej pierwsza część, zaczerpnięta z Ewangelii, najprawdopodobniej była używana jako modlitwa już od I wieku i (jak wyżej wspomniano) ostatecznie, około VI wieku, pojawiła się w antyfonie na wejście w Mszy świętej. Następnie w XII wieku zaczęła się rozprzestrzeniać wśród wiernych.

Druga część („Święta Maryjo…”) złożona z elementów, które wcześniej występowały osobno, rozwijała się poczynając od XV wieku, a wierni zaczęli modlić się jej słowami nieco po roku 1500.

Wyżej wymienione modlitwy to tylko niektóre spośród niezliczonych, jakie przez wieki skomponowano ku czci Maryi. Były i są najbardziej znanymi i niemalże oficjalnymi modlitwami Maryjnymi i pozostają w czołówce modlitw do Matki Bożej aż po dzień dzisiejszy.

W kolejnych rozdziałach zostanie krótko skomentowanych dwanaście spośród tych niemalże oficjalnych modlitw do Matki Bożej. Mam nadzieję, że znajomość tych modlitw Maryjnych pomoże ożywić je w sercach, umysłach i życiu dzisiejszych katolików.

Jako pomoc dodatkowa, aneks przedstawia modlitwy, które można by nazwać „klasycznymi nieoficjalnymi modlitwami Maryjnymi”. Są one znane i stosowane w mniejszym stopniu, a zasługują na prezentację w tego typu książce.

Anthony M. Buono

Powyższy tekst jest fragmentem książki Anthony’ego M. Buono Najpiękniejsze modlitwy Maryjne. Ich historia, znaczenie i zastosowanie.