Litania Loretańska
Litania – szczególna forma modlitwy
Po modlitwie Zdrowaś Maryjo, Litania Loretańska jest być może najpopularniejszą modlitwą ku czci Maryi, znaną w pobożności katolickiej. Jednocześnie, jest to prawdopodobnie druga spośród dobrze znanych litanii w Kościele (po Litanii do Wszystkich Świętych).
Niegdyś były to jedyne Litanie dozwolone dla odmawiania publicznego w zachodnim Kościele. Obecnie jest sześć innych: Litania do Najświętszego Imienia Jezus, do Najświętszego Serca Pana Jezusa, do Najdroższej Krwi Chrystusa Pana, do Świętego Józefa, do Wszystkich Świętych, oraz najnowsza – Litania do Najświętszej Maryi Panny znajdująca się w Obrzędzie koronacji wizerunku Najświętszej Maryi Panny, zatwierdzonym w 1981 roku.
Słowo „litania” oznacza modlitwę złożoną z serii krótkich wezwań czy suplikacji, na które zgromadzenie odpowiada krótkim refrenem. Jest ona znana jako doskonały rodzaj modlitwy, prostej i przejrzystej – będącej zarazem suplikacją i pouczeniem. Najwcześniejsza forma litanii znajduje się w Biblii w psalmie 136. Po każdym półwersie psalmu następuje refren: „Dziękujcie Panu… bo Jego miłosierdzie trwa na wieki”.
Kolejne ślady litanii uczeni odnajdują, między innymi, w Pierwszym Liście do Tymoteusza (2, 1–3), w pismach znanych jako Pisma Ojców Apostolskich oraz u wczesnochrześcijańskiego pisarza Laktancjusza.
Nic więc dziwnego, że kiedy wczesny Kościół odprawiał Mszę świętą, w modlitwie wiernych stosował modlitwy przypominające litanię. Z czasem zaprzestano tego, a jedyną litanijną formą modlitw podczas Mszy były: Kyrie (Panie, zmiłuj się nad nami) i Agnus Dei (Baranku Boży) – obie będące skróconymi litaniami.
Zaraz obok tych litanii suplikacji znajdowały się litanie inwokacji. Najwcześniejsze świadectwo zbiorowych inwokacji mieszkańców nieba, znajduje się w greckim tekście z Azji Mniejszej z około 400 roku.
Do VII wieku pojawiła się Litania do Wszystkich Świętych, która rozprzestrzeniła się wzdłuż i wszerz dzięki wysiłkom irlandzkich mnichów misjonarzy. Nie była to seria uwielbień, lecz seria inwokacji, a następnie suplikacji. Takie formy modlitwy miały charakter ludowy i odmawiano je w procesjach, podczas nabożeństw, w wigilię Wielkanocy, podczas święceń oraz za zmarłych.
Później, tak zwane litanie większe odmawiano 25 kwietnia, by przeciwdziałać pogańskiemu świętu płodności. A w poniedziałek, wtorek i środę przed uroczystością Wniebowstąpienia, Kościół odmawiał litanie mniejsze, modląc się o zachowanie od trzęsień ziemi i innych klęsk żywiołowych.
Litaniom tym towarzyszyły procesje religijne i widowiska przyciągające wiele osób. Toteż sprowokowały one powstanie całego zastępu innych litanii. Uczeni mówią, że do 1601 roku, w powszechnym użyciu było co najmniej sześćdziesiąt litanii.
Stopniowo, większość litanii została wyeliminowanych przez Kościół, ponieważ uznano je za błędne. Jedynymi dwiema, które zachowano dla użytku publicznego były Litania do Wszystkich Świętych i Litania Loretańska. Z czasem, pojawiły się inne oficjalne, wyżej wspomniane, litanie.
Dziś powróciła litanijna forma modlitwy. Istnieją modlitwy podobne do litanii w nowej Mszy i nowym Oficjum. W skład tej pierwszej wchodzi psalm responsoryjny i modlitwa wiernych; w tym drugim mamy modlitwę wstawienniczą.
Pochodzenie Litanii Loretańskiej
Przepiękna seria wezwań ku czci Matki Bożej, z których składa się Litania Loretańska, jest bez wątpienia owocem pracy wielu rąk. Jej nieco tajemnicze, lecz zrozumiałe dla osób wychowanych w chrześcijańskiej kulturze, formuły, składają się na modlitwę o wielkim uroku. Modlitwa ta, z chwalebnych tytułów Najświętszej Panny, tworzy pozdrowienia i wezwania, jednocześnie wyliczając wszelkie powody naszej ufności ku Niej.
Niektóre z wezwań tej litanii są głęboko poetyckie i posiadają bogatą symbolikę, gdy tymczasem inne są prostsze i pełne nadziei. Jeszcze inne podkreślają królewski splendor orszaku wiernych.
Pochodzenie litanii owiane jest tajemnicą. Nic nie wiemy o jej autorze. Nie wiemy też jak i dlaczego została włączona do kultu sanktuarium Świętego Domku z Loreto (skąd jej tytuł). Był to Dom, w którym, jak głosi legenda, Matka Najświętsza przyjęła Zwiastowanie od Anioła.
Głoszono, że Domek ten został przeniesiony przez „Aniołów” (jak się wierzy obecnie, słowo to odnosi się do krzyżowców) z Nazaretu do Dalmacji w roku 1291 i wreszcie do Loreto w centralno-wschodnich Włoszech (w pobliżu Adriatyku) w roku 1294. Od tamtej pory, stał się on jednym z najsłynniejszych sanktuariów Maryjnych na świecie.
Ostatni redaktor litanii połączył owoc pozytywnych i negatywnych doświadczeń tradycji pastoralnej tego sanktuarium na przestrzeni trzech wieków. W swej pracy inspirował się różnymi litaniami Maryjnymi znanymi w tamtych latach, lecz pamiętał także o wzorze wszelkich litanii – o majestatycznej Litanii do Wszystkich Świętych.
W Litanii do Wszystkich Świętych, Maryja stoi na czele listy świętych i jest wzywana trzykrotnie: święta Maryjo, módl się za nami; święta Boża Rodzicielko, módl się za nami; święta Panno nad Pannami, módl się za nami. Wezwania te – razem z serią wezwań wstępnych do Trójcy Świętej – są zachowane w Jej własnej litanii.
Raczej nie ma wątpliwości, że Litania Loretańska powstała w latach 1150–1200 prawdopodobnie w Paryżu lub jego okolicach.
Ostatni autor skomponował tekst litanii w formie krótszej niż inne teksty już wówczas istniejące (redukując liczbę wezwań), bardziej płynnej (unikając wezwań zbyt złożonych), lepiej zorganizowanej pod względem układu materiału, oraz o bardziej wyważonej treści.
Litania ta jest także wystarczająco biblijna i patrystyczna w swej treści, zakorzeniona w poetyckich i teologicznych źródłach, aby zadowolić wymagania estetyczne i doktrynalne, oraz wolna od wezwań ekstrawaganckich.
Lista uwielbień Matki Bożej (w sumie 51 tytułów) wiele zawdzięcza modlitwom Kościoła greckiego – w szczególności Akatystowi (przetłumaczonemu na łacinę i po raz pierwszy opublikowanemu około roku 800 w Wenecji). Opiera się ona także na pismach Ojców Kościoła z pierwszych sześciu wieków.
Pierwotnie litania ta zawierała piętnaście wezwań więcej. Niektóre z nich to: Pani Pokorna, Matko Miłosierdzia, Świątynio Ducha, Bramo Odkupienia i Królowo Uczniów.
Począwszy od roku 1587 papieże objęli Litanię Loretańską kontrolą. Otaczali czujną opieką tę prostą i wymowną modlitwę, aby jej recytacja pozostawała żywa, wyrażenia jasne, a treść aktualna. W latach 1631, 1821 i 1839, Święta Kongregacja do Spraw Kultu zabroniła dodawania jakichkolwiek wezwań do litanii bez wyraźnej zgody Stolicy Apostolskiej.
Współczesne dodatki do Litanii Loretańskiej
Jednakże w tym samym czasie, wiele diecezji, rodzin zakonnych i sanktuariów otrzymało pozwolenie włączania jednego lub najwyżej dwóch wezwań związanych z ich szczególnym Maryjnym tytułem lub aspektem. Wezwania te miały być proste i zgodne ze strukturą oraz tematycznie zbalansowane według wzoru.
W XIX i XX wieku, papieże sami dodali do litanii kilka znamiennych wezwań. W rzeczywistości, wygląda na to, że litania stała się dla współczesnych papieży tradycyjnym miejscem pozostawiania przez nich żywych pamiątek swej pobożności Maryjnej.
Po uroczystej definicji Niepokalanego Poczęcia, 8 grudnia 1854 roku, wezwanie „Królowo bez zmazy pierworodnej poczęta” zostało dodane siłą rzeczy i raczej jako rezultat powszechnej spontanicznej inicjatywy niż przez indult papieski.
Leon XIII wprowadził dwa wezwania. W roku 1883, „papież encykliki o Różańcu” niemalże naturalnie dodał wezwanie „Królowo Różańca świętego”. W roku 1903, wprowadził wezwanie „Matko dobrej rady” w hołdzie pobożności jego ziemi ojczystej, gdzie znajdowało się sanktuarium Matki Dobrej Rady w Genzano.
W roku 1916, podczas Pierwszej Wojny Światowej, Benedykt XV dodał wezwanie „Królowo pokoju”, aby modlić się o zakończenie rozszalałego konfliktu zbrojnego.
Wreszcie, w roku 1951, Pius XII wprowadził wezwanie „Królowo Wniebowzięta” w następstwie zdefiniowania dogmatu o Wniebowzięciu Maryi z ciałem i duszą do nieba, który ogłosił w 1950 roku.
„Matko Kościoła”
Zgodnie z tą tradycją, Ojciec Święty, Jan Paweł II, w roku 1980 ogłosił wprowadzenie nowego wezwania do tej Litanii: „Matko Kościoła”. Czyniąc to, realizował dialog pomiędzy Stolicą Apostolską a Kościołami lokalnymi w odniesieniu do tej litanii, a także uwieczniał w niej najwspanialsze wydarzenie naszej epoki – Sobór Watykański II.
Jednakże w tym przypadku papież nie zobowiązał nikogo do stosowania nowego wezwania. Udzielił on koncesji wszystkim Konferencjom Episkopatów co do używania go, gdyby chciały z tego skorzystać. W gruncie rzeczy koncesja ta była konsekwencją pobożności Maryjnej trzech ostatnich papieży, jak również i ludu.
Tytuł „Matki Kościoła” został ogłoszony podczas soboru przez papieża Pawła VI. Proklamacja ta miała miejsce po promulgacji Konstytucji dogmatycznej o Kościele, 21 listopada 1964 roku. Papież wybrał tę okazję, by nadać Maryi tytuł, który „ze wspaniałą zwięzłością wyraża zaszczytne miejsce w Kościele, które uznaje on za właściwe dla Matki Bożej”.
Od tamtego czasu, lud Boży wziął sobie ten tytuł do serca. Pod takim wezwaniem zadedykowano Maryi kościoły, centra studiów i placówki socjalne pod Jej opieką, kongregacje zakonne i stowarzyszenia pobożne pod Jej patronatem oraz publikacje noszące taką nazwę.
Ponadto, w drugim wydaniu poprawionego Mszału Rzymskiego z 1975 roku zawarto Mszę wotywną o Maryi, Matce Kościoła. Tytuł został wcielony do liturgii Kościoła oraz w życie duchowe.
To nowe, dowolne wezwanie, jest streszczeniem duchowego macierzyństwa sprawowanego przez Matkę Jezusa wobec członków Jego Mistycznego Ciała, Kościoła, którego Głową jest Chrystus.
Pragnie się w ten sposób zwrócić uwagę na nauczanie soboru o prawdziwym pięknie oblicza Kościoła, Oblubienicy Chrystusa, a naszej nauczycielce i matce, jak również o roli Maryi w tajemnicy Chrystusa i Jego Kościoła.
Powodem, dla którego Maryja jest Matką Kościoła jest to, iż jest Ona Matką Boga i Współpracownicą Chrystusa w Jego dziele zbawczym. Pozostała Ona złączona z dziełem zbawczym swojego Syna w nowej ekonomii, gdzie uwolnił On ludzi od grzechu poprzez Misteria swego ciała.
Na Kalwarii Jezus powierzył Jana opiece Maryi. Skoro Jan reprezentował ludzkość, czyniło to Maryję Matką rodzaju ludzkiego. Podczas Zwiastowania Maryja poczęła Chrystusa dzięki mocy Ducha Świętego. Po Zmartwychwstaniu Chrystusa modliła się wraz z uczniami o zstąpienie Ducha Świętego, aby Kościół, Ciało Jej Syna, mógł narodzić się podczas Zesłania Ducha Świętego.
Dzięki Jej wierze i miłości, macierzyństwo Maryi dotarło do wszystkich członków Mistycznego Ciała Jezusa.
Maryja jest także Matką Kościoła ponieważ jest wzorem cnót. Jak stwierdził papież Paweł VI: „Jezus dał nam Maryję za Matkę i podał Ją za wzór do naśladowania”.
„Królowo rodzin”
31 grudnia 1995 roku Kongregacja do spraw kultu Bożego i dyscypliny sakramentów poinformowała Konferencje Episkopatów na całym świecie, iż papież Jan Paweł II upoważnił je do dołączenia wezwania „Królowo rodzin” po wezwaniu „Królowo Różańca świętego”, a przed „Królowo pokoju”.
To nowe wezwanie naturalnie wywodzi się z faktu, że Maryja jest Matką Kościoła. Jest Ona także Matką Kościoła domowego – rodziny.
W swej adhortacji apostolskiej z 1981 roku O zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, Jan Paweł II stwierdził: „A Chrystus Pan, Król wszechświata, Król rodzin, niech będzie obecny jak w Kanie, w każdym ognisku chrześcijańskim, aby dać mu światło, radość, pogodę i męstwo” (Familiaris Consortio, nr 86).
U boku Króla rodzin jaśnieje Królowa rodzin. A sam papież wyjaśnia znaczenie tego nowego wezwania:
„Maryja nazwała siebie «służebnicą Pańską» (por. Łk 1,38). Poprzez posłuszeństwo Słowu Bożemu przyjęła uprzywilejowane powołanie — wcale niełatwe — małżonki i matki rodziny z Nazaretu. Oddając się na służbę Bogu, oddała się także na służbę ludzi: służbę miłości. Właśnie ta służba pozwoliła Jej przeżyć doświadczenie tajemniczego, ale prawdziwego «królowania». Nie przez przypadek jest wzywana jako «Królowa nieba i ziemi ». Nazywa Ją tak cała wspólnota wierzących, jest też nazywana «Królową» przez wiele narodów i ludów. To «królowanie» Maryi jest służeniem! To Jej służenie jest «królowaniem»!
W ten sposób powinna być rozumiana władza tak w rodzinie, jak w społeczeństwie i w Kościele…
Na tym też polega macierzyńskie «królowanie» Maryi. Stawszy się całkowicie darem dla swojego Syna, staje się także darem dla synów i córek całego rodzaju ludzkiego, budząc najgłębsze zaufanie każdego, kto pragnie być prowadzony przez Nią po trudnych drogach życia ziemskiego do ostatecznego celu” (List do kobiet, czerwiec 1995).
Treść litanii
Litanię rozpoczynają trzy znane wezwania: „Panie, zmiłuj się nad nami; Chryste, zmiłuj się nad nami; Panie, zmiłuj się nad nami”. Potem następują cztery inwokacje skierowane do poszczególnych Osób Boskich i całej Trójcy Świętej, z prośbą o miłosierdzie: „Ojcze z nieba, Boże; Synu, Odkupicielu świata, Boże; Duchu Święty, Boże; i Święta Trójco, Jedyny Boże”.
Teraz zaczyna się litania właściwa, odtąd stanowiąca prośbę do Maryi o modlitwę. Pierwsze dwadzieścia wezwań (z „Matko Kościoła”, dwadzieścia jeden) to uwielbienia kierowane do Maryi jako Świętej, Matki i Dziewicy.
„Święta Maryjo,
Święta Boża Rodzicielko,
Święta Panno nad pannami,
Matko Chrystusowa,
Matko Kościoła,
Matko łaski Bożej,
Matko nieskalana,
Matko najczystsza,
Matko dziewicza,
Matko nienaruszona,
Matko najmilsza,
Matko przedziwna,
Matko dobrej rady,
Matko Stworzyciela,
Matko Zbawiciela,
Panno roztropna,
Panno czcigodna,
Panno wsławiona,
Panno można,
Panno łaskawa,
Panno wierna…”
Trzynaście następnych wezwań to znakomite opisy stanowiska, mocy i cnót Maryi.
„Zwierciadło sprawiedliwości,
Stolico mądrości,
Przyczyno naszej radości,
Przybytku Ducha Świętego,
Przybytku chwalebny,
Przybytku sławny pobożności,
Różo duchowna,
Wieżo Dawidowa,
Wieżo z kości słoniowej,
Domie złoty,
Arko przymierza,
Bramo niebieska,
Gwiazdo zaranna…”
Następują po nich cztery tytuły powszechne.
„Uzdrowienie chorych,
Ucieczko grzesznych,
Pocieszycielko strapionych,
Wspomożenie wiernych…”
Następuje trzynaście tytułów określających Maryję jako Królową Wspólnoty Świętych (1).
„Królowo Aniołów,
Królowo Patriarchów,
Królowo Proroków,
Królowo Apostołów,
Królowo Męczenników,
Królowo Wyznawców,
Królowo Dziewic,
Królowo wszystkich Świętych,
Królowo bez zmazy pierworodnej poczęta,
Królowo Wniebowzięta,
Królowo Różańca świętego,
Królowo rodzin,
Królowo pokoju.”
Litanię właściwą kończą tradycyjne wezwania „Baranku Boży”, po których następuje wezwanie i odpowiedź:
„V. Módl się za nami święta Boża Rodzicielko.
R. Abyśmy się stali godnymi obietnic Chrystusowych”.
Następnie litanię kończy modlitwa na rozpoczęcie Mszy z części wspólnych o Najświętszej Maryi Pannie:
„Módlmy się: Prosimy Cię, Panie Boże, dozwól nam, sługom Twoim, cieszyć się trwałym zdrowiem duszy i ciała, a za przyczyną Najświętszej Maryi, zawsze Dziewicy, racz nas uwolnić od doczesnych utrapień i obdarzyć wieczną radością. Przez Chrystusa Pana naszego”.
Bogactwo Litanii Loretańskiej
Od wieków Litania Loretańska pozostawała zawsze prostą, lecz potężną modlitwą ku czci Matki Bożej. Pozwalała uciekającym się do Maryi oddawać Jej cześć naprzemiennie poprzez pełną podziwu kontemplację i ufne wezwanie, znajdujące się w każdym z tytułów. Jednocześnie litania ta wywierała często dobroczynny wpływ na lud Boży. Jej wezwania są bogate w doktrynę, tworząc niejako syntezę nauki katolickiej o Maryi.
Katolicy powtarzając uwielbienia ku czci Tej, którą postrzegają jako potężną Pośredniczkę u Jej Syna, wzrastają w wiedzy i miłości swej niebieskiej Matki, dzięki pięknu i mocy tej, wypróbowanej przez czas, modlitwy.
Litania ta wielce także inspirowała niezliczonych artystów, którzy interpretowali jej wezwania wedle swoich osobistych upodobań. Toteż tematy tych inwokacji były malowane, komponowano do nich muzykę, a nawet wyrażano w rzeźbie.
W rzeczy samej, niektórzy twierdzili, że litania ta jest najsłynniejszą modlitwą do Maryi, chociaż inni, bardziej logicznie wskazują na Zdrowaś Maryjo. Jednakże zajmując pierwsze czy też drugie miejsce w skali modlitw Maryjnych, Litania Loretańska jest wspaniałą pomocą w podążaniu „do Jezusa przez Maryję”!
Anthony M. Buono
(1) W polskiej wersji do litanii tej dodano wezwanie „Królowo Polski”.
Powyższy tekst jest fragmentem książki Anthony’ego M. Buono Najpiękniejsze modlitwy Maryjne. Ich historia, znaczenie i zastosowanie.